Νέοι γονείς: φτάνουν μόνο οι συμβουλές;

γράφει η ψυχολόγος Φιλιώ Τσουκαλά

www.endynamei.gr

Τα τελευταία χρόνια κυκλοφορούν πολλά, καλογραμμένα κι εύστοχα βιβλία για την ανατροφή των παιδιών. Βιβλία που μιλούν για τους «αρκετά καλούς» γονείς και δεν επιβάλουν το πρότυπο της τελειότητας. Βιβλία που προτείνουν λύσεις, όχι πάντα εύκολες στις καθημερινές δυσκολίες της φροντίδας βρεφών, νηπίων και μεγαλύτερων παιδιών.

Την ίδια στιγμή αναπτύσσονται διαδικτυακές, κυρίως, ομάδες γονέων που ασπάζονται μια κοινή αντίληψη για την ανατροφή των παιδιών και ανταλλάσουν προτάσεις και ιδέες. Πολλές από αυτές είναι εύστοχες και λαμβάνουν υπόψη ορισμένες από τις δυσκολίες του γονέα που θα χρειαστεί να τις υλοποιήσει.

Σε παιδικούς σταθμούς και σχολεία, καλά καταρτισμένοι ειδικοί ενημερώνουν και «εκπαιδεύουν» τους νέους γονείς.

Μέχρι εδώ τα πράγματα είναι αισιόδοξα. Φαίνεται η κουβέντα για τη γονεϊκότητα να είναι πιο εξελιγμένη, εκλεπτυσμένη και ανθρώπινη απ’ ότι σε προηγούμενες γενιές. Ωστόσο η οικογενειακή καθημερινότητα που προτείνεται, προϋποθέτει όλα τα μέλη της οικογένειας να νιώθουν μια βασική αίσθηση ασφάλειας, να έχουν κάποια ηρεμία και επαρκές ψυχικό απόθεμα για να αντέχουν τις προκλήσεις της σχέσης με ένα μικρό παιδί. Επίσης προϋποθέτει, τουλάχιστον οι ενήλικές, να έχουν μια αρκετά καλή συνεννόηση μεταξύ τους.

Ζώντας όμως στην πραγματική ζωή και απολαμβάνοντας τις προσωπικές, αναλυτικές συζητήσεις που συνήθως γίνονται δια ζώσης περισσότερο παρά διαδικτυακά, βλέπουμε ότι οι συνθήκες είναι συχνά πιο περίπλοκες.

Πόσο εύκολο είναι να έχει κανείς την ηρεμία και την αντοχή που απαιτεί για παράδειγμα το attachment parenting ή την πειθαρχεία που απαιτεί ένα σταθερό πρόγραμμα, όταν οι εργασιακές συνθήκες των γονέων είναι επισφαλείς, τα ωράρια λάστιχο, οι μέρες όλες διαφορετικές μεταξύ τους και η πίεση που ασκείται σε αυτό το πεδίο εξαιρετικά αγχογόνος; Πόσο ξέγνοιαστα θα παίξει ένας πατέρας με το παιδί του όταν δεν έχει να πληρώσει το λογαριασμό της ΔΕΗ; Όταν φοβάται την απόλυση; Όταν σκέφτεται να μεταναστεύσει και πιθανώς  να αποχωριστεί το παιδί του;

Πως θα καταφέρει να συντονιστεί με τις ανάγκες του παιδιού και να ακολουθήσει μια κοινή γραμμή ένα ζευγάρι που περνάει παράλληλα μια σοβαρή κρίση στη σχέση του; Πόσο εφικτό είναι να διαχωριστεί η μεταξύ τους ένταση από τις καθημερινές εντάσεις σε σχέση με το παιδί και τις αποφάσεις που το αφορούν;  Πως μπορεί να υπάρχουν σοβαροί καυγάδες τη νύχτα και ουσιαστική ηρεμία τη μέρα; Πώς να διατηρήσει την οικογενειακή ζεστασιά ένα ζευγάρι που έχει παγώσει ερωτικά; Πόσο εύκολο είναι να μην υπονομεύει ο ένας τον άλλον, όπως πολύ σωστά γράφεται παντού, όταν τύχει ό ένας να έχει πληγώσει βαθιά τον άλλο, ίσως και λίγες ώρες νωρίτερα;

Πόσο συνειδητές είναι οι αντιδράσεις ενός πατέρα ή μιας μητέρας που μεγαλώνει μόνος/η ένα παιδί λόγω χωρισμού, θανάτου ή αναγκαστικής μακρόχρονης απουσίας, εκείνες τις στιγμές που νιώθει ο ίδιος αβοήθητος, μόνη, παραπονεμένος ή φοβισμένη;

Αναρωτιέμαι: όταν ως ειδικοί ψυχικής υγείας περιγράφουμε την «σωστή» στάση των γονιών απέναντι στα παιδιά σκεφτόμαστε ποτέ το ενδεχόμενο, για παράδειγμα, οι γονείς να φροντίζουν και να αγωνιούν ταυτόχρονα για έναν δικό τους γονέα που είναι σοβαρά άρρωστος; τι συμβουλή χρειάζεται μια μητέρα που εκτός από το παιδί και την εργασία της περνάει χρόνο και σε ένα νοσοκομείο δίπλα στον καρκινοπαθή πατέρα της; Πόσους διαφορετικούς, ρόλους, αγωνίες, φόβους να διαχειριστεί;

Τέλος, είμαστε άραγε όλοι πριν κάνουμε παιδιά αρκετά ήρεμοι κι ευτυχισμένοι; Αν υπάρχει σε κάποιον γονέα ένα ιστορικό κατάθλιψης; αν βασανίζεται από κρίσεις πανικού; Αν έχει βιώσει σοβαρά τραύματα και ζει μέσα στον φόβο; Αν είναι εξαιρετικά αγχώδης κι από παλιά ανησυχούσε πόσο από αυτό το άγχος θα μεταφέρει στο παιδί του; Τότε ποιες συμβουλές μπορούν να πάρουν αυτή την αγωνία από πάνω του;

Μπορώ να συνεχίσω για πολύ ακόμα να απαριθμώ τις δυσκολίες και τις μοναδικότητες εκείνες, εσωτερικές ή εξωτερικές, που διαμορφώνουν την πραγματικότητα της κάθε οικογένειας και της κάθε σχέσης γονέα – παιδιού. Είναι αλήθεια ότι πολλές από αυτές δεν αναφέρονται δημόσια, καθώς δεν ανήκουν στα βιβλία, στις διαδικτυακές κοινότητες, στις συναντήσεις γονέων. Εκεί είναι αλήθεια ότι συχνά προτιμούμε να συζητάμε για τον ύπνο ή το φαγητό του μικρού παιδιού μας, παρά να σκεφτούμε συνολικά τα σύνθετα συναισθήματα και τις υπαρξιακές μας αγωνίες.

Η εκμυστήρευση των βαθύτερων αγωνιών μας ανήκει στην εμπιστευτική συζήτηση με μια φίλη πίνοντας καφέ, στην πιο λιγόλογη ίσως αντρική κουβέντα με έναν φίλο που νοιάζεται πραγματικά. Ανήκει ακόμα στην ψυχοθεραπευτική ώρα, εκεί που κανείς νιώθει επαρκή στήριξη και μπορεί να «καταρρεύσει» με ασφάλεια. Εκεί όπου θα μοιραστεί με τον/την ειδικό όλες τις διαστάσεις της ψυχικής του πραγματικότητας και θα έχει μια πραγματικά εξατομικευμένη παρέμβαση. Ανήκει τέλος στην μοναχική αναμέτρηση με τον εαυτό, σε στιγμές εσωτερικής ειλικρίνειας, εκεί που παίρνονται οι αποφάσεις. Άλλωστε ούτε η φιλία, ούτε η ψυχοθεραπεία αλλά ούτε και η ενδοσκόπηση μπορούν να αντικατασταθούν από «γρήγορες και εύκολες λύσεις».

Θα πει κάποιος και πολύ σωστά: «και τα παιδάκια μας τι φταίνε για τις δικές μας δυσκολίες; Δεν πρέπει να γίνουμε οι καλύτεροι δυνατοί γονείς πάση θυσία;» Φυσικά. Ο σκοπός δεν είναι να επαναπαυθούμε σε δυσλειτουργικές καταστάσεις. Πως όμως θα γίνει αυτό; Νομίζω ότι είναι σημαντικό να προσπαθούμε και να παροτρύνουμε για το καλύτερο δυνατό. Να αντιλαμβανόμαστε επίσης τη χρονικότητα των πραγμάτων. Δεν είναι όλες οι περίοδοι της ζωής ίδιες. Τα παιδιά δεν παθαίνουν κάτι σοβαρό αν οι γονείς αποσυντονιστούν για ένα μικρό χρονικό διάστημα. Αντίθετα υποφέρουν όταν οι ανισσοροπίες, ακόμα κι αν δεν είναι πολύ εμφανείς, παγιώνονται ως ο βασικός και μόνιμος τρόπος επικοινωνίας στην οικογένεια.

Ακόμα είναι σημαντικό να προσπαθούμε να βελτιωθούμε ως γονείς από τη μία παρατηρώντας συστηματικά τη δική μας ψυχική κατάσταση και τις δικές μας αντιδράσεις και από την άλλη σεβόμενοι/ες τα προσωπικά μας χαρακτηριστικά. Μπορεί για παράδειγμα το Attachment parenting  να είναι δελεαστικό, αλλά μία μητέρα που έχει η ίδια ανάγκη το πρόγραμμα στη ζωή της να μην μπορεί να το εφαρμόσει πλήρως, χωρίς να κατακλυστεί από άγχος. Αντίθετα μια μητέρα που έχει ήδη επιλέξει έναν πιο χαλαρό τρόπο ζωής μπορεί να πιστεύει ειλικρινά ότι το μικρό παιδί έχει ανάγκη από μία σταθερή ρουτίνα αλλά κάτι τέτοιο να είναι ιδιαίτερα πιεστικό για τη δική της οικογένεια.

Ποιο είναι όμως το συμπέρασμα απ’ όλα αυτά; Νομίζω ότι στις τόσο σύνθετες και δύσκολές για όλους συνθήκες της εποχής μας, οι νέοι γονείς δε χρειάζονται μόνο καλές συμβουλές αλλά κυρίως ενθάρρυνση, υποστήριξη και κατανόηση γι αυτό που πραγματικά ζουν. Χρειάζεται όταν μιλάμε ή γράφουμε δημόσια, είτε είμαστε ψυχολόγοι, μαίες, γιατροί είτε γονείς που καταπιανόμαστε με τα ζητήματα αυτά σε πραγματικές ή διαδικτυακές συλλογικότητες, να έχουμε υπόψη μας ότι σχεδόν καμία οικογένεια δεν είναι μόνο ό,τι δείχνει. Καμία οικογένεια δεν είναι ουρανοκατέβατη, χωρίς βάρη οικονομικά, ψυχικά, διαπροσωπικά αλλά και χωρίς δυνάμεις κρυμμένες και μαγικές. Δεν μπορούμε κάθε φορά να καλύπτουμε όλες τις πιθανές περιπτώσεις (αυτό θα ήταν άλλωστε εξαιρετικά κουραστικό και χωρίς νόημα) αλλά ας λέμε τουλάχιστον: «προσπάθησε να κάνεις αυτό ή εκείνο… όσο μπορείς…»