Το περιβάλλον του σχολείου

“Διότι μόρφωσις σημαίνει κάτι το καθολικόν, που ευρίσκεται εις άμεσον επαφήν προς την ζωήν, είναι η πραγμάτωσις της επιθυμίας να τοποθετήσης ελλόγως το εγώ σου εντός της συναφείας του όλου πνευματικού βίου”.

Ι. Συκουτρής

Του Νίκου Τσούλια

Στην εποχή της διαρκούς εξειδίκευσης, της πλήρους επαγγελματοποίησης της ζωής μας και της καθολικής κατίσχυσης της χρησιμοθηρικής αντίληψης σε έναν πολιτισμό «κατασκευασμένου κόσμου», σε μια κοινωνία του «έχειν» και όχι του «είναι» ουδόλως τίθεται προς συζήτηση ένα από τα πιο καίρια ζητήματα της σημερινής ιστορικότητας: «Τι σχολείο θέλουμε;».

Και αυτό δεν είναι καθόλου τυχαίο. Οι κυρίαρχες δυνάμεις της νεοφιλελεύθερης εκδοχής και της εμπορευματοποίησης κάθε ανθρώπινης δραστηριότητας έχουν ήδη διαμορφώσει σε μεγάλο βαθμό την εκπαιδευτική λειτουργία. Έχουν επιβάλλει ως αναπότρεπτη και δεδομένη τη δική τους θεώρηση μέσω των ισχυρών προταγμάτων της αγοράς εργασίας και των διαρθρωτικών παραγωγικών και τεχνολογικών ανακατατάξεων που αναπαράγουν την κρατούσα τάξη πραγμάτων. Και αφήνουν ως ελεύθερο χώρο συνδιαμόρφωσης με τις άλλες πλευρές δευτερεύουσες σχολικές όψεις με το δέλεαρ του εκσυγχρονισμού, όπου ως εκσυγχρονισμός βέβαια νοείται ο συγχρονισμός με τις κυρίαρχες επιλογές.

Η σημερινή σχολική πράξη απεικονίζει το βιομηχανικό πρότυπο λειτουργίας που αποβλέπει στην εργοστασιακού τύπου οργάνωση των εκπαιδευτικών θεσμών και στην αναπαραγωγή του φορντικού μοντέλου εργασίας. Ο βαθύς παραγωγικός μετασχηματισμός των τελευταίων δεκαετιών και οι ταχείες κοινωνικές μεταβολές έχουν επιφέρει ωστόσο ουσιαστικές αλλαγές στο πολιτισμικό και μορφωτικό σκηνικό και ήδη μεταπλάθουν το διδακτικό μόρφωμα. Η ίδια η παραγωγή και η δόμηση της γνώσης δεν γνωρίζουν απλά και μόνο μια ποιοτική έκρηξη από την κατίσχυση του επιστημονικού – τεχνικού «παραδείγματος» και του καταναλωτικού ευδαιμονισμού, αλλά υφίστανται μια ασφυκτική πολιορκία από τον απέραντο πεδίο των εν πολλοίς άχρηστων πληροφοριών. Η κοινωνία της αφθονίας έπαψε να είναι και προσχηματικά το «κινούν αίτιο» της προόδου και απευθύνεται πλέον σε ολιγάριθμες κάστες της κορυφής της κοινωνικής πυραμίδας. Και αντ’ αυτής προσφέρεται η πολιτισμική ομοιομορφία ως πεδίο ομογενοποίησης και εικονικής αναίρεσης των μεγάλων διαφορών, αντιθέσεων και συγκρούσεων των κοινωνικών χώρων.
Το «μαζικό σχολείο» αμφισβητείται με το πρόσχημα της ποιοτικής υποβάθμισης του περιεχομένου του, όταν η δραματική περιστολή του κράτους πρόνοιας απειλεί ήδη και τα πιο θεμελιακά κοινωνικά και ουμανιστικά χαρακτηριστικά της παιδείας, όπως αυτά αποτυπώθηκαν από την εποχή του Διαφωτισμού. Έτσι προβάλλεται ως «αναπόφευκτη» επιλογή το σχολείο για τους άξιους και τους ικανούς θέτοντας με τον πιο κυνικό τρόπο την ιδεολογία του ανταγωνισμού των δυνάμεων της αγοράς και της καθολικής εμπορευματοποίησης μέσα στη σχολική πραγματικότητα ως υπέρτατη αξία, ως πανίσχυρη κοσμοθεωρία που εμπεριέχει την έννοια των κοινωνικών και δημοκρατικών δικαιωμάτων ως ένα επιμέρους και ήσσονος σημασίας θέμα!

Τα πράγματα στο σχολείο ποτέ δεν ήσαν αθώα, αν και γίνεται συστηματική προσπάθεια να εμφανίζονται ως τέτοια. Ιδιαίτερα σήμερα που διαβρώθηκε πλήρως ο μύθος του Αμερικάνικου ονείρου και διαλύθηκαν οι ψευδαισθήσεις περί κοινωνικής κινητικότητας (αξιόλογης κλίμακας) μέσω των εκπαιδευτικών θεσμών, η ανταγωνιστικότητα έχει πάρει την όψη του πιο χυδαίου προσωπείου με τη μορφή της σχολικής αποτυχίας, της μαθητικής διαρροής, του όλου και πιο μεγάλου κόστους που επιβαρύνεται η οικογένεια προκειμένου τα παιδιά της να συμμετάσχουν στις εκπαιδευτικές απαιτήσεις της εποχής.

Σε ένα τέτοιο αρνητικό σκηνικό, οι προοδευτικές δυνάμεις οφείλουν να αναδείξουν το ρόλο του σχολείου στα πιο ουσιώδη μορφωτικά χαρακτηριστικά του, να καλλιεργήσουν τον παιδαγωγικό προσανατολισμό του, να αμφισβητήσουν τον εργαλειακή ένταξη του σχολείου σε μια αγορά εργασίας που δεν εγγυάται τίποτα. Πολύ ορθά η ανθρωπιστική προσέγγιση τονίζει ότι «η εκπαίδευση είναι μια ανθρώπινη συνάντηση της οποίας σκοπός είναι η ανάπτυξη του μοναδικού δυναμικού κάθε ατόμου» (Carr W., Kemmis, S., Για μια κριτική εκπαιδευτική θεωρία). Ας επανεξετάσουμε τη σταδιακή ολίσθηση του σχολείου σε έναν θεσμό μονομερούς γνωστικού – χρησιμοθηρικού προσανατολισμού, ας ξανασυζητήσουμε τη βαθιά μορφωτική αποστολή του σχολείου. Θα είναι μια συνεισφορά στην υπέρβαση της σημερινής πολύπλευρης κρίσης της χώρας μας.

πηγή