Ο διδακτισμός διώχνει τους μικρούς αναγνώστες

της Βενετίας Αποστολίδου.

Τελευταία πληθαίνουν οι φωνές που κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για την έξαρση του διδακτισμού στο ελληνικό παιδικό βιβλίο. Η Μαρίζα Ντεκάστρο στον Αναγνώστη  και ο Γιάννης Παπαδάτος στo Bookpress έγραψαν αναλυτικά και πειστικά  για τα προβλήματα της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας, για την έλλειψη φαντασίας και μορφικής πρωτοτυπίας, την αναπαραγωγή στερεοτύπων (όσο προοδευτικά κι αν είναι αυτά), με άλλα λόγια, τη διολίσθησή της στην ευκολία. Εκτιμώ πολύ την πολύχρονη τριβή και εποπτεία τους στο παιδικό βιβλίο και τα κείμενά τους με ανησύχησαν. Η ανησυχία μου μεγαλώνει όταν σκέφτομαι ότι ένας πολύ σοβαρός λόγος γι αυτή την εξέλιξη είναι ότι τα παιδικά βιβλία έχουν μπει τα τελευταία χρόνια στο σχολείο με διάφορους τρόπους: σχολικές βιβλιοθήκες (πολύ περισσότερες από παλιά), ευέλικτη ζώνη, προγράμματα φιλαναγνωσίας (όπου γίνονται ακόμα) αλλά και αξιοποίησή τους σε πολλά μαθήματα όπως η ιστορία, η γεωγραφία, η μελέτη περιβάλλοντος. Μήπως όμως, μαζί με την πόρτα των σχολείων, άνοιξε και η όρεξη του κέρδους χωρίς  ταυτόχρονη εκλέπτυνση των κριτηρίων ή, ακόμη χειρότερα, χωρίς καθόλου κριτήρια ποιότητας; Θα ήθελα να πιάσω το θέμα όχι από την πλευρά της παραγωγής των βιβλίων – εξάλλου δεν έχω εποπτική εικόνα της – αλλά από την πλευρά της ανάγνωσης. Ποιες είναι εκείνες οι αναγνωστικές πρακτικές, στο σπίτι ή στο σχολείο, που ενθαρρύνουν την παραγωγή μέτριων και αδιάφορων παιδικών βιβλίων και ποιες είναι οι συνέπειες του διδακτισμού.

Όλα ξεκινούν από τα κριτήρια των ενηλίκων, γονιών και εκπαιδευτικών. Δυστυχώς όποιος δεν είναι αναγνώστης ο ίδιος, δεν έχει και κριτήρια να επιλέξει καλά βιβλία για τα παιδιά. Οι εκκωφαντικές ενδείξεις στα εξώφυλλα και τα οπισθόφυλλα των βιβλίων για το είδος του κοινού στο οποίο απευθύνονται και για τη χρήση τους, δηλαδή η αναγραφή της ηλικίας, του θέματος, πολλές φορές και του φύλου του αναγνώστη, αποσκοπούν στη διευκόλυνση της επιλογής από ενήλικες οι οποίοι δεν αφιερώνουν καθόλου χρόνο να διαβάσουν λίγες σελίδες, να ψάξουν κι άλλο, να συγκρίνουν. Οι ενήλικες είναι εκείνοι, επίσης, που είναι δέσμιοι της άποψης ότι από τα βιβλία πρέπει πάντα τα παιδιά να παίρνουν αξίες. Το πρώτο κείμενο που έγραψα σ’ αυτήν εδώ τη στήλη ήταν «Η ανάγνωση ως αξία ή οι αξίες της ανάγνωσης;» Αν επιδιώκουμε με τα βιβλία να δώσουμε στα παιδιά τις σωστές αξίες, τότε τα βιβλία που θα διαλέγουμε θα είναι αυτά που θα φωνάζουν από μακριά τις αξίες που περιέχουν όπως διαλαλεί ο έμπορος την πραμάτεια του. Πρόσφατα συζητούσα με μια πωλήτρια βιβλιοπωλείου, η οποία χαρακτήρισε ένα παιδικό βιβλίο που κοιτούσα «περίεργο». Ξαφνιάστηκα και το διάβασα επί τόπου για να δω τι το περίεργο είχε: δεν ήταν σαφές το θέμα του και δεν είχε κανέναν διδακτισμό! Η εξάχρονη φίλη μου για την οποία το πήρα δώρο το λάτρεψε.

Ένα άλλο παράδοξο στο σημερινό σχολείο είναι ότι τα παιδικά λογοτεχνικά βιβλία αξιοποιούνται σε πολλά μαθήματα αλλά μάθημα λογοτεχνίας δεν γίνεται. Δεν διαβάζονται καθεαυτά, ούτε σχολιάζονται ως προς τα ειδολογικά χαρακτηριστικά τους. Γενικά τα κειμενικά και λογοτεχνικά είδη δεν παίζουν κανέναν ρόλο στο σχολείο. Ωστόσο, αυτό που ονομάζεται λογοτεχνικότητα ή ποιότητα ενός βιβλίου προκύπτει εν πολλοίς από τη σχέση του με τα χαρακτηριστικά του είδους στο οποίο ανήκει. Τα παιδικά βιβλία στο σχολείο είναι «αξιοποιήσιμα» περισσότερο από όσο είναι  αναγνώσιμα. Το θέμα βεβαίως παίζει τεράστιο ρόλο σε όλα τα λογοτεχνικά βιβλία. Όμως η εξερεύνηση του θέματος στο καλό λογοτεχνικό βιβλίο είναι μια ερμηνευτική περιπέτεια, δεν φωνάζει από μακριά, απαιτεί προσπάθεια και σταδιακή αποκάλυψη. Ένα βιβλίο χωρίς μυστικά, δεν δημιουργεί αναγνώστες. Κι αν δεν δημιουργήσουμε αναγνώστες, όσα πολιτικά ορθά βιβλία και να δώσουμε στα παιδιά, θα κάνουμε μια τρύπα στο νερό. Το πολύ πολύ να δημιουργήσουμε παπαγάλους.

Εδώ και καιρό έχουν σταματήσει όλες οι επιμορφώσεις των εκπαιδευτικών. Δεν υπάρχουν ευκαιρίες να συζητηθούν στη δημόσια σφαίρα θέματα ανάγνωσης. Η κρίση που βιώνουμε τόσα χρόνια, εκτός από την οικονομική στενότητα, δημιούργησε και φανατισμό, αναζήτηση εύκολων λύσεων, εν τέλει διδακτισμό. Η λογοτεχνία για παιδιά είναι φυσικό να επηρεαστεί, ως πιο ευαίσθητη και εμπορικά εκμεταλλεύσιμη. Εξάλλου και η λογοτεχνία για μεγάλους  παρουσιάζει τα ίδια συμπτώματα.

πηγή