Δεκέμβριος. Iσως ο πιο γιορτινός μήνας του χρόνου, ο πιο λαμπερός και πολύχρωμος. Ο μήνας που χαρακτηρίζεται από τη χριστουγεννιάτικη μαγεία, τη λάμψη, το χρώμα, το γέλιο, τη χαρά…

Οι δρόμοι στολισμένοι, τα σπίτια το ίδιο, όπου κοιτάξεις βλέπεις πολύχρωμα λαμπάκια, λαμπερό στολισμό, στολισμένα δέντρα, σακούλες με δώρα, γλυκά, κάλαντα και ανταλλαγές ευχών. Ολα γύρω μας μοιάζουν σαν να βγήκαν από παραμύθι. Μήνας λατρεμένος από μικρούς και μεγάλους.

Κι όμως, αρκετοί άνθρωποι νιώθουν ότι δεν μπορούν να ακολουθήσουν αυτό που γίνεται γύρω τους. «Τι μου συμβαίνει; Γιατί εγώ δεν χαίρομαι όπως οι άλλοι; Πρέπει να δείχνω ότι είμαι χαρούμενος όπως όλοι, δεν νιώθω όμως έτσι…», είναι μερικές από τις ερωτήσεις που αρκετοί κάνουν στον εαυτό τους, χωρίς ωστόσο να μπορούν εύκολα να μοιραστούν την αδυναμία τους να ταυτιστούν με το πνεύμα των Χριστουγέννων, καθώς ανησυχούν μήπως οι γύρω τους καταλάβουν ότι κάτι άσχημο συμβαίνει.

Η «Μελαγχολία των Γιορτών» ή «Κατάθλιψη των Χριστουγέννων», αν και δεν υπάρχουν ως κλινική διάγνωση σε κανένα από τα Διαγνωστικά και Στατιστικά Εγχειρίδια Ταξινόμησης των Ψυχικών Διαταραχών (DSM), μπορούν παρ’ όλα αυτά να περιγραφούν ως φαινόμενα όπου το προσωπικό νόημα, ο τρόπος που αντιλαμβάνεται κάποιος τα Χριστούγεννα είναι ασύμφωνος με αυτή τη λαμπερή γιορτή και το παραμύθι της, ενώ τα κύρια συμπτώματα που βιώνει δεν είναι συναισθήματα χαράς και ευεξίας αλλά αντίθετα άγχος, στρες, αυξημένο αίσθημα κούρασης, ευερεθιστότητα και καταθλιπτική διάθεση. Αναφερόμαστε δηλαδή σε καταθλιπτικά συμπτώματα τα οποία τη γιορτινή περίοδο γίνονται πιο έντονα, κυρίως σε άτομα με τη συγκεκριμένη προδιάθεση (Christmas Blues). Ας έχουμε στο μυαλό μας ότι δεν πρόκειται για ψυχική νόσο, αν και αρκετοί είναι οι ειδικοί που την κατατάσσουν μαζί με την εποχιακή κατάθλιψη, τα συμπτώματα της οποίας εμφανίζονται κυρίως στους φθινοπωρινούς και χειμερινούς μήνες, καθώς η έκθεση στον ήλιο είναι χαμηλότερη και το κρύο πιο έντονο. Παρ’ όλα αυτά, γνωρίζουμε στατιστικά ότι τον Δεκέμβριο σημειώνονται οι περισσότερες απόπειρες αυτοκτονίας, ενώ οι παραπομπές για κλινικού τύπου καταθλίψεις αυξάνονται αξιοσημείωτα.

Τι φταίει;

Τα Χριστούγεννα, η συγκεκριμένη γιορτινή περίοδος δηλαδή, κρατάνε αρκετό καιρό. Οι ετοιμασίες και ο στολισμός ξεκινούν τουλάχιστον έναν μήνα πριν, μέσα στον Νοέμβριο, ενώ όλοι, αργά ή γρήγορα, μπαίνουν στην εορταστική αυτή ατμόσφαιρα, σχεδιάζοντας τις οικογενειακές και κοινωνικές συναντήσεις τους, τα ταξίδια που μπορεί να κάνουν, τα γιορτινά γεύματα, τα γλυκά, τα δώρα που θα ανταλλάξουν, τις σχολικές διακοπές για τους πιο μικρούς, τις διακοπές από την εργασία για τους πιο μεγάλους…

Οι συναισθηματικές προσδοκίες θα λέγαμε ότι αυξάνονται κατακόρυφα αυτή την περίοδο. Η χαρά, η ευτυχία καθώς και τα έντονα συναισθήματα δεν βιώνονται, όμως, από όλους μας το ίδιο.

Οι αιτίες μπορεί να είναι ενδογενείς ή και εξωγενείς.

Στις ενδογενείς μπορούμε να κατατάξουμε τα προσωπικά μας βιώματα, καθώς και το τι συμβολίζουν τα Χριστούγεννα. Αν συνοδεύονται από τραυματικές εμπειρίες ή ανοιχτούς λογαριασμούς που μας ταλαιπωρούν ακόμη, τα μελαγχολικά και επώδυνα συναισθήματα κάνουν την εμφάνισή τους. Η μελαγχολία, η θλίψη, ακόμη και η δυστυχία προκαλούν έντονο ψυχικό πόνο ή απώλεια της ψυχικής υγείας: εποχιακή κατάθλιψη, μείζονα κατάθλιψη και άλλες ψυχικές διαταραχές που μας κάνουν πιο ευάλωτους σε καταθλιπτικές συμπεριφορές. Επιπλέον, οι στιγμές ανεμελιάς, η ελευθερία στο διάστημα των γιορτών, μια έστω μικρή φυγή από τις υποχρεώσεις και τις ευθύνες, η αλλαγή δηλαδή στις καθημερινές μας συνήθειες, μπορεί να μας βγάλουν έξω από τα νερά μας, τη σταθερότητα και την ασφάλεια που προσφέρει η επανάληψη.

Στις εξωγενείς αιτιολογίες ανήκουν η διάψευση των υπεραυξημένων προσδοκιών, η οικονομική δυσπραγία, ο υπερκαταναλωτισμός, το αίσθημα μοναξιάς, η ανημπόρια λόγω γηρατειών ή μιας πάθησης, τα γηρατειά στην οικογένεια, οι αναμνήσεις που μπορεί να πυροδοτήσουν συναισθήματα θλίψης, παρεξηγήσεις μεταξύ φίλων ή και συγγενών, αποτυχίες, απώλειες, όπως αυτή ενός παιδιού ή ενός αγαπημένου προσώπου που αφήνει κενή τη θέση του στο γιορτινό τραπέζι μας, η απώλεια της εργασίας στους δύσκολους καιρούς που ζούμε, μια σχέση γεμάτη συγκρούσεις ή μια σχέση που έχει φτάσει στο τέλος της, το πένθος του χωρισμού και το διαζύγιο, η έντονη κούραση κυρίως των νοικοκυρών που θέλουν να τα έχουν όλα στην εντέλεια, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να χαρούν τις μέρες αυτές, η σωματική ή ψυχική κακοποίηση, η απώλεια της σωματικής υγείας.

Ολες οι παραπάνω εξωγενείς αιτιολογίες, αν το σκεφτούμε λίγο πιο αντικειμενικά, έχουν να κάνουν κυρίως με την απώλεια: όσων αγαπάμε, των προσδοκιών μας, των ονείρων μας που διαψεύδονται από το πέρασμα του χρόνου. Μην ξεχνάμε, επίσης, ότι η συγκεκριμένη γιορτή βρίσκεται στο τέλος του χρόνου. Σύντομα θα έρθουμε αντιμέτωποι με το τι πετύχαμε, ποιους στόχους ολοκληρώσαμε, ποιες προσδοκίες, ποιες επιθυμίες και ποιες ευχές μας ικανοποιήθηκαν. Θα αρχίσει αυτή η μέτρηση που αν δεν έχει θετικό πρόσημο, σίγουρα θα προσθέσει ακόμα ένα βαρύ συναισθηματικό φορτίο πάνω μας…

Από τον δρα Θάνο Ε. Ασκητή
Νευρολόγος-ψυχίατρος, πρόεδρος του Ινστιτούτου Ψυχικής  και Σεξουαλικής Υγείας. Με τη συνεργασία της Μαρίνας Μόσχα, M.Α. Κλινικής Ψυχολογίας, ψυχοθεραπεύτριας και επιστημονικής συνεργάτιδας του Ινστιτούτου Ψυχικής και Σεξουαλικής Υγείας