Τα παιδιά ως μάρτυρες ενδο-οικογενειακής βίας: επιπτώσεις και τρόποι αντιμετώπισης

Βέρα Κλάδη Ψυχολόγος

Η ενδο-οικογενειακή βία αποτελεί μια εμπειρία επανειλημμένης σωματικής, ψυχολογικής και/ή σεξουαλικής κακοποίησης που σκοπεύει στην επιβολή και τον έλεγχο ενός άλλου προσώπου και λαμβάνει χώρα στο οικογενειακό περιβάλλον.

Τα παιδιά, αν και μπορεί να μην αποτελούν τα άμεσα θύματα της κακοποίησης, επηρεάζονται εξίσου αρνητικά από αυτήν βρισκόμενα σε μια θέση «αυτόπτη μάρτυρα». Ο τρόπος που μπορεί ένα παιδί να γίνει μάρτυρας οικογενειακών επεισοδίων βίας δεν είναι μόνο ένας, καθώς το παιδί μπορεί είτε να παρακολουθεί ‘’ζωντανά’’ τα βίαια επεισόδια, είτε να ακούει βίαια περιστατικά (καυγάδες, φωνές, χτυπήματα) είτε ακόμα και να έρχεται αντιμέτωπο με τα αποτελέσματα μιας βίαιης συμπεριφοράς (μια χτυπημένη μαμά, σπασμένα αντικείμενα ή έπιπλα). Υπολογίζεται, ότι στην Αμερική περίπου 3.2 εκατομμύρια παιδιά κάθε χρόνο αποτελούν μάρτυρες οικογενειακής βίας στο σπίτι τους.

Οι συνέπειες της μαρτυρίας της οικογενειακής κακοποίησης στην ψυχική υγεία των παιδιών είναι αρκετά επιζήμιες και ενίοτε ακολουθούν και στην ενήλικη ζωή. Οι έρευνες υποστηρίζουν ότι αυτά τα παιδιά είναι πιθανότερο να εκδηλώσουν επιθετική και αντικοινωνική συμπεριφορά ή υπερβολική συστολή και φόβο.

Προβλήματα ύπνου, ευερεθιστικότητα, συναισθηματική δυσφορία και φόβος να μείνουν μόνα είναι μερικά ακόμα από τα συμπτώματα που ίσως βιώνουν. Τα συμπεριφορικά, σωματικά και συναισθηματικά προβλήματα εκδηλώνονται με διαφορετικό τρόπο σε κάθε ηλικία και αναπτυξιακό στάδιο.

Βρεφική ηλικία

Τα βρέφη αισθάνονται δυσφορία από τους δυνατούς θορύβους και τις έντονες εικόνες και ενδέχεται να αντιμετωπίζουν την εξερεύνηση του περιβάλλοντος και το παιχνίδι με φόβο. Εμφανίζουν προβλήματα ύπνου και διατροφής ενώ οι δυσχερείς καταστάσεις που αντιμετωπίζουν οι γονείς είναι πιθανό να παρεμβαίνουν στην επιτυχή ανταπόκριση τους στις ανάγκες του βρέφους και να συμβάλλουν στη δημιουργία ενός προβληματικού δεσμού γονέα-παιδιού.

Προσχολική ηλικία

Τα παιδιάπροσχολικής ηλικίας είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν σωματικά συμπτώματα όπως πονοκεφάλους και κοιλιακούς πόνους αλλά και παλινδρομικές συμπεριφορές όπως νυχτερινή ενούρηση, πιπίλισμα του δαχτύλου ή διαταραχές ύπνου.

Τα παιδιά αυτής της ηλικίας καθώς δεν μπορούν ακόμα να καταλάβουν τι προκαλεί την βίαιη συμπεριφορά, βρίσκονται σε μια μόνιμη κατάσταση φόβου και άγχους περιμένοντας το επόμενο βίαιο περιστατικό να ξεσπάσει. Ο εγωκεντρικός χαρακτήρας αυτής της περιόδου ωθεί τα παιδιά να θεωρούν τον εαυτό τους υπεύθυνο για την κακοποίηση για κάτι που είπαν ή έκαναν.

Σχολική ηλικία

Τα παιδιά σχολικής ηλικίας μπορούν να εμφανίζουν επίσης σωματικά συμπτώματα και παλινδρομικές συμπεριφορές. Επιπλέον, υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα σχολικής αποτυχίας αλλά και χρήσης της βίας από το ίδιο παιδί προκειμένου να επιλύσει ένα πρόβλημα του ή να επιβληθεί σε κάποιον.

Εφηβική ηλικία

Τέλος οι έφηβοι, είναι πιο πιθανό να επιδείξουν αντικοινωνική ή παραβατική συμπεριφορά και να εμπλακούν σε πρώιμη σεξουαλική δραστηριότητα και χρήση ουσιών.

Πέρα από τις σημαντικές συμπεριφορικές και συναισθηματικές συνέπειες που προκαλεί η μαρτυρία ενδο-οικογενειακών περιστατικών βίας στα παιδιά, εξίσου σημαντική είναι και η δημιουργία ενός φαύλου κύκλου βίας που μεταδίδεται από γενιά σε γενιά. Έχει διαπιστωθεί ότι τα παιδιά που μεγαλώνουν σε βίαια περιβάλλοντα είναι πιο πιθανό να αναπτύξουν  βίαιη συμπεριφορά και τα ίδια αφενός μιμούμενα το οικογενειακό βίαιο πρότυπο και αφετέρου υιοθετώντας πεποιθήσεις αποδοχής της βίας.

Είναι πιθανό να κινητοποιούνται από τον βίαιο γονέα να χρησιμοποιούν τη βία ως μέσο επιβολής και ελέγχου στους άλλους ενώ ειδικά τα αγόρια φαίνεται να πιστεύουν ότι η επιθετική συμπεριφορά ενισχύει την αυτό εικόνα τους.

Μπροστά σε αυτές τις βλαβερές επιπτώσεις της οικογενειακής βίας είναι σημαντικό να υπάρχει ένα σχέδιο δράσης ώστε τα παιδιά να υποστηρίζονται και τα φαινόμενα οικογενειακής βίας να προλαμβάνονται. Η σωστή εκπαίδευση και ενημέρωση των γονέων σίγουρα βοηθά τόσο στην πρόληψη όσο και στην αποφυγή φαινομένων βίας.

Οι γονείς θα πρέπει αφενός να ενημερώνονται για τις επιπτώσεις που έχει η παρακολούθηση περιστατικών βίας στα παιδιά τους και αφετέρου να εκπαιδεύονται σε ενναλακτικούς τρόπους επίλυσης των συγκρούσεων χωρίς τη χρήση βίας.

Στο σχολείο, η εφαρμογή κατάλληλων εκπαιδευτικών προγραμμάτων μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά να κατανοήσουν ότι η βία δεν είναι ούτε σωστή αλλά ούτε και αποδεκτή και να τα εφοδιάζουν με άλλους τρόπους διαχείρισης των συναισθημάτων και των προβλημάτων τους.

Όταν τα παιδιά βρίσκονται ήδη σε ένα βίαιο οικογενειακό περιβάλλον το ευρύτερο κοινωνικό δίκτυο συγγενών ή φίλων και το σχολείο μπορεί να καθιστούν ιδιαίτερα σημαντικά καθώς συμβάλλουν στην διατήρηση μιας ρουτίνας στην καθημερινότητα του παιδιού και στην εγκαθίδρυση μιας ασφαλής βάσης. Όταν τα παιδιά γνωρίζουν ότι υπάρχουν ενήλικες που τα ακούν, τα αγαπούν και είναι πρόθυμοι να τα βοηθήσουν αντιμετωπίζουν αποτελεσματικότερα την κακοποίηση και καταφέρνουν να μειώσουν το στρες και τον φόβο τους.

πηγή psychologynow.gr