O ρόλος της εκπαίδευσης στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των παιδιών

Μιλώντας για εκπαίδευση το πρώτο πράγμα που μας έρχεται στο μυαλό είναι το σχολείο. Ωστόσο, σημαντικοί φορείς μετάδοσής της μπορεί να είναι και η οικογένειά, τα ΜΜΕ, άλλα ψυχαγωγικά μέσα όπως τα βιβλία, το θέατρο, οι πολιτιστικές δραστηριότητες κ.τ.λ.

Η εκπαίδευση, ως θεσμός, δίνει τις βασικές κατευθυντήριες γραμμές οι οποίες εφοδιάζουν τα παιδιά με γνώσεις που θα διαμορφώσουν την προσωπικότητα τους και θα τα προετοιμάσουν για την ενήλικη ζωή τους.

Ως εκ τούτου οφείλει να στοχεύει στην πνευματική, κοινωνική και ηθική ολοκλήρωση του ατόμου. Γι’ αυτό και ο ρόλος που διαδραματίζει το σχολείο στις ζωές των παιδιών δεν είναι μόνο μαθησιακός αλλά επεκτείνεται σε θεμελιώδεις τομείς της ζωής τους καθώς οι γνώσεις που λαμβάνουν εκεί τους ακολουθούν δια βίου και επηρεάζουν με θετικό ή αρνητικό τρόπο τις επιλογές τους.

Ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα

Τι ισχύει για το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα;

Στη χώρα μας αντιμετωπίζουμε αναντιστοιχία της εκπαίδευσης και των κοινωνικο – οικονομικών αναγκών με σημαντικές ελλείψεις στην υλικοτεχνική υποδομή και με αναχρονιστική και μη εναρμονισμένη με τις σύγχρονες απαιτήσεις παρεχόμενη γνώση.

Επίσης, δεν υπάρχει ουσιαστική στήριξη των μαθητών σχετικά με την επαγγελματική τους σταδιοδρομία με συνέπεια τη μη παραγωγική αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού, την υπερπληθώρα των ανέργων επιστημόνων αλλά και την αύξηση των μεταναστευτικών ροών των νέων αποφοίτων.

Επιπλέον, σε πολλές περιπτώσεις δεν καλλιεργείται η κριτική σκέψη και ευνοείται η στείρα αποστήθιση χωρίς να υπάρχει ουσιαστική αλληλεπίδραση μεταξύ των μαθητών αλλά και μεταξυ δάσκαλου- μαθητή.

Ο μαθητής είναι απλός δέκτης γνώσεων, δεν αναλαμβάνει πρωτοβουλίες την ώρα του μαθήματος και δεν αναδεικνύει τα πιθανά ταλέντα του.

Ομοίως, ο τρόπος αξιολόγησης των μαθητών ιδιαίτερα των τελειόφοιτων, προωθεί τη μηχανιστική μάθηση και την μέθοδο της «παπαγαλίας». Ταυτόχρονα, το χρονικό περιθώριο μάθησης που τους δίνεται είναι αντιπαραγωγικό και μη επαρκές με αποτέλεσμα να παρατηρούνται αυξημένα επίπεδα άγχους, μεγάλη ανταγωνιστικότητα και βαθμοθηρική διάθεση.

Ένας επιπλέον λόγος που μειονεκτεί το ελληνικό σχολείο είναι η έλλειψη ίσων ευκαιριών λόγω κοινωνικών, οικονομικών και πολιτισμικών ανισοτήτων χωρίς να παρέχεται αντισταθμιστική αγωγή για τα παιδιά των υποβαθμισμένων περιοχών αλλά και για τον τρόπο που τα ελληνόπουλα θα τα ενσωματώσουν στη σχολική κοινότητα.

Συνολικά, το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα ήταν και συνεχίζει να είναι προσανατολισμένο σε στόχους οι οποίοι παρεκκλίνουν από όλα τα σημαντικά που θα έπρεπε να παρέχει ένα σχολείο στην τρυφερή παιδική ηλικία.

Αντιθέτως, επικεντρώνεται στην επιτυχία στις εξετάσεις, στον ανταγωνισμό και την προβολή του καλύτερα διαβασμένου π.χ. απουσιολόγου και όχι στη διαμόρφωση ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων με αξίες, ιδανικά και κοινωνικές αρετές.

Το ιδανικό σχολείο

Κατ’ αρχάς το ιδανικό σχολείο θα πρέπει να παρέχει ευκαιρίες σύνδεσης με την κοινωνική και την παγκόσμια πραγματικότητα. Και το πιο σημαντικό: θα πρέπει να εμφυσήσει στα παιδιά το ενδιαφέρον για αυτομόρφωση και δια βίου μάθηση γιατί μόνο έτσι θα μπορεί να τους βοηθήσει να αναπτυχθούν αλλά και να βοηθήσουν άλλους συμπολίτες τους να συμμετάσχουν σε αυτό το όμορφο ταξίδι αναγνώρισης και διεκδίκησης των δικαιωμάτων τους.

Σε ψυχολογικό επίπεδο, τα παιδιά μπορούν να μάθουν να σέβονται και να πιστεύουν στον εαυτό τους και μέσω της μάθησης να αποκτήσουν τη δύναμη και τη σοφία που θα τους οδηγήσουν στην υιοθέτηση των σωστών επιλογών για τη ζωή τους.

Η ύπαρξη ενός σχολικού ψυχολόγου που θα καλύπτει τις ανάγκες κάθε σχολείου και θα βρίσκεται κοντά στους μαθητές παρέχοντας τους ψυχολογική αλλά και συμβουλευτική βοήθεια είναι απαραίτητη σήμερα κάθε άλλο από ποτέ δεδομένης της αύξησης περιστατικών σχολικού εκφοβισμού αλλά και της αδυναμίας των εκπαιδευτικών να αναλάβουν διττό ρόλο.

Το σχολείο μπορεί, επίσης, να βοηθήσει στη βελτίωση της διάθεσης των παιδιών τα οποία μέσα από παιχνίδι ρόλων μαθαίνουν πως να αντιδρούν σε διαφορετικές περιπτώσεις, να σέβονται τη διαφορετικότητα, να κατανοούν τη δύναμη της ενσυναίσθησης και να παίρνουν πρωτοβουλίες. Έτσι, ενισχύεται η αυτοπεποίθηση τους και η κοινωνική τους ταυτότητά.

Παράλληλα, ένα δημοκρατικό και ανθρώπινο σχολείο θα εστιάζει στην ηθικοπνευματική ανάπτυξη των παιδιών μέσα από την καλλιέργεια νέων δεξιοτήτων, θα σέβεται την ιδιαιτερότητα τους, θα δημιουργεί ίσες ευκαιρίες για όλους και θα προετοιμάζει τα παιδιά με τις γνώσεις και το ψυχικό σθένος που χρειάζονται για να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της ζωής.

Επιπλέον, το ιδανικό σχολείο προσφέρει πρόσφορο έδαφος για την κοινωνικοποίηση των παιδιών και δημιουργεί ισχυρούς δεσμούς φιλίας αποτελώντας έτσι ένα ασφαλες καταφύγιο από ένα δύσκολο οικογενειακό περιβάλλον.

Είναι, λοιπόν, τόσο σημαντικός και πολυπρισματικός ο ρόλος του σχολείου στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών που οποιαδήποτε παρέκκλιση στη συμπεριφορά ενός ανθρώπου οφείλεται κυρίως, αν όχι αποκλειστικά, στην έλλειψη της εκπαίδευσης.

Εν γένει, το σχολείο οφείλει να ποιεί πολίτες υπεύθυνους, κριτικά σκεπτόμενους, κοινωνικά ευαίσθητους και με περιβαλλοντική συνείδηση, πολίτες που θα διεκδικούν τα δικαιώματά τους και θα διαμορφώνουν οι ίδιοι το μέλλον της χώρας τους χωρίς να ακολουθούν τυφλά νόμους που πολλές φορές στρέφονται εναντίον της ίδιας τους της ύπαρξης.

Η συμβολή μιας σπουδαίας παιδαγωγού

Λαμπρό παράδειγμα θάρρους και αποφασιστικότητας αποτελεί η διάσημη Αφροαμερικανίδα παιδαγωγός Μάρβα Κόλινς (1936-2015) η οποία άφησε το στίγμα της στο εκπαιδευτικό σύστημα αλλάζοντας τη ζωή πολλών παιδιών αλλά και αναθεωρώντας τον παρωχημένο τρόπο διδασκαλίας.

Έτσι, ενώ ήρθε αντιμέτωπη με παιδιά που είχαν διαφορετικές διαταραχές συμπεριφοράς και μαθησιακά προβλήματα, τόλμησε να εστιάσει στην αλλαγή του τρόπου με τον οποίο αυτά εκπαιδεύονταν μέχρι τότε και όχι στα ίδια.

Προσπάθησε να ενδυναμώσει την αυτοπεποίθηση των παιδιών θέτοντας τους προκλήσεις και πιστεύοντας στις πραγματικές τους δυνατότητες.

Δεν τα περιόριζε στο στενό πρόγραμμα και στις ελάχιστες ευκαιρίες για μάθηση που είχαν συνηθίσει μέχρι τότε να εκτίθενται αλλά τους έθεσε νέο πρόγραμμα όπου διδάσκονταν Σαίξπηρ, Σοφοκλή και Τολστόι.

Τα αποτελέσματα παρά τα πολλαπλά κύματα αντιρρήσεων γονέων και δασκάλων ήταν εντυπωσιακά: τα παιδιά διαποτίστηκαν με πανίσχυρες πεποιθήσεις δύναμης και αυτοαξίας για όλη τους τη ζωή, αλλά και διέπρεψαν οσον αφορά τις σχολικές τους επιδόσεις.

Από το παραπάνω παράδειγμα, λοιπόν, κατανοούμε πως το σχολείο αναλαμβάνει σημαντικότατο ρόλο στη διαμόρφωση των χαρακτήρων των ανθρώπων όμως σπουδαίος είναι και ο ρόλος των εκπαιδευτικών οι οποίοι σε πολλές περιπτώσεις μπορούν να καθορίσουν την πορεία τους αλλά και να εμπνεύσουν τα παιδιά χωρίς απλά να περιορίζονται στην απρόσωπη διανομή της γνώσης.

Κλείνοντας, αξίζει να θυμηθούμε την πολύ γνωστή φράση του Βίκτωρ Ουγκώ ο οποιος υπογράμμισε τη σπουδαιότητα του σχολείου στην παροχή γνώσεων αλλά και στη διαμόρφωση χαρακτήρων υποστηρίζοντας πως: «Εκεί που ανοίγει ένα σχολείο κλείνει μια φυλακή».

Πιο επεξηγηματικά, όσο περισσότερο οι άνθρωποι εκπαιδεύονται με τρόπο που να τους ωφελεί και να τους παρέχει πολλαπλές δυνατότητες ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης, τόσο λιγότερα περιστατικά βίας και παρεκκλίσεις στη συμπεριφορά τους θα αντιμετωπίζει η κοινωνία.

Άννα Κωνσταντά

πηγή psychology.gr