Όταν το παιδί είναι αντιδραστικό: αιτίες και τρόποι αντιμετώπισης

04/02/2022

Πολλές φορές οι γονείς έρχονται αντιμέτωποι με τη συστηματική αδιαφορία, την αντίδραση ή την απόρριψη των υποχρεώσεων που έχει ένα παιδί. Το παιδί αρνείται να υπακούσει, κάνει το δικό του, δεν αποδέχεται κανέναν συμβιβασμό.

Με την άρνηση το παιδί προσπαθεί να διακηρύξει την ανεξαρτησία του, να ελέγξει τον κόσμο των μεγάλων. Είναι μια στιγμή σύγκρουσης, όχι πάντα εύκολη για τους γονείς να τη διαχειριστούν.
Η άρνηση ή αντίδραση ενός παιδιού αρχίζει μόλις από την ηλικία των 2 ετών. Μέχρι και την ηλικία των 3 ετών, η λέξη «όχι» αποτελεί συνηθισμένη απάντηση των παιδιών στις ερωτήσεις των γονιών.

Χρησιμοποιώντας επανειλημμένα το «όχι» και βλέποντας το αποτέλεσμα αυτής της συμπεριφοράς, το παιδί διαπιστώνει ότι καταφέρνει να πραγματοποιήσει τα «θέλω» του. Αισθάνεται ότι με αυτό τον τρόπο γίνεται κύριος του εαυτού του, ότι η εξουσία των γονιών του περιορίζεται. Από την άλλη, οι γονείς έρχονται σε δύσκολη θέση και συχνά σε αδιέξοδο, σε βαθμό που να μη γνωρίζουν πώς να αντιδράσουν. Βλέποντας το παιδί να κερδίζει ολοένα και περισσότερη εξουσία, γίνονται πιο αυστηροί, πιστεύοντας, προφανώς εσφαλμένα, ότι με τον τρόπο αυτό θα διατηρήσουν τον έλεγχο της κατάστασης. Δυστυχώς, μια τέτοια τους αντίδραση οδηγεί σε απογοητευτικά αποτελέσματα. Η αντίδραση μεγαλώνει και οι γονείς βρίσκονται σε ακόμη δυσχερέστερη θέση.

Η αντιδραστική συμπεριφορά του παιδιού έχει τρεις διαστάσεις:

1. Την κόντρα του παιδιού με τον εαυτό του, ως μηχανισμό προσωπικής εξέλιξης, προκειμένου να ξεπεράσει τα όριά του και να διεκδικήσει τα «θέλω» του. Το παιδί θέλει να δράσει, πιέζει τον εαυτό του να τα καταφέρει, να ξεπεράσει τις δυνατότητές του. Μετράει τις φυσικές του δυνάμεις, ανακαλύπτει τον εαυτό του. Σκέφτεται, συσχετίζει τις πληροφορίες που παίρνει, προσπαθεί να βγάζει το ίδιο τα δικά του συμπεράσματα και όχι να αντιγράφει τη σκέψη και τη λογική των άλλων.

2. Την κόντρα με τους γονείς. Η αντιδραστικότητα ορισμένες φορές εκφράζει την ανάγκη προσοχής από τους γονείς, ενώ άλλοτε το παιδί δοκιμάζει με τον τρόπο αυτό τα όρια των γονιών του. Ο τρόπος που το παιδί προκαλεί τους ενήλικες είναι πιο πολύπλοκη. Εκδηλώνεται με τα λόγια, με τη συμπεριφορά, με τα συναισθήματα, με το σώμα, με φωνές ή ακόμα και χειρονομίες. Το «όχι» είναι ο τρόπος του για να δείξει την αντίθεση του.

3. Την κόντρα με τους συνομήλικους. Ιδιαίτερα στις μικρές ηλικίες, η ομάδα αποτελεί πρόκληση για το παιδί, καθώς περνάει από τον εγωκεντρισμό στο μοίρασμα και στην κοινωνική συναλλαγή, μπαίνει στο πλαίσιο ρόλων, μαθαίνει ότι άλλοτε κερδίζει και άλλοτε χάνει. Ο ανταγωνισμός με τα συνομήλικα παιδιά είναι μια ευκαιρία για να διευρύνει τη σκέψη του και να ξεπεράσει τους φόβους του.

Συμβουλές προς γονείς

Ένας αποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισης της άρνησης είναι η διπλωματία. Δηλαδή, πρέπει να απευθύνεστε στο παιδί με τρόπο που να μη του δίνει περιθώρια να απαντήσει με ένα «όχι». Ρωτήστε π.χ. το παιδί: «θα φας κοτόπουλο ή μακαρόνια;». Έτσι, του δίνετε τη δυνατότητα επιλογής και το κάνετε να νιώσει ότι γίνεται αυτό που θέλει το ίδιο, άρα ότι έχει την εξουσία και δε χρειάζεται να χρησιμοποιήσει τον αρνητισμό.
Όταν αρνείστε κάτι στο παιδί, εξηγείστε του το λόγο. Διαφορετικά, εδραιώνεται περισσότερο η ασυνεννοησία.
Με διάλογο, υπομονή και κατανόηση απέναντι στο παιδί, μπορείτε να το βοηθήσετε να χτίσει ένα σωστό μοντέλο συμπεριφοράς.
Γίνετε διαλλακτικοί. Μην πηγαίνετε και εσείς κόντρα, αλλά μην το αφήνετε να κάνει μόνο το δικό του. Προσπαθήστε να βρείτε τη μέση λύση.
Φροντίστε να κρατάτε και οι δύο γονείς κοινή στάση απέναντι στο παιδί. Αν ο ένας γονιός είναι πιο υποχωρητικός, το παιδί θα σας φέρει σε αντιπαράθεση για να κερδίσει αυτό που θέλει.
Κρατάτε πάντα το λόγο σας, μην του λέτε ψέματα και δικαιολογίες.
Μην κάνετε συνέχεια παραχωρήσεις για να αποφύγετε τις εντάσεις. Με τον τρόπο αυτό το παιδί θα γίνεται όλο και πιο απαιτητικό.
Όταν η συμπεριφορά του παιδιού ξεπερνάει τα όρια, δείξτε αυστηρότητα και χρησιμοποιείστε λογικά επιχειρήματα για να υπερασπίσετε τη θέση σας.
Αποφύγετε να μιλάτε στο παιδί με προστακτικό και αρνητικό τρόπο, γιατί το πιθανότερο είναι ότι θα λάβετε αρνητική αντίδραση. Αντί να πείτε π.χ. «μην τρέχεις στο δρόμο», μπορείτε να πείτε «σε παρακαλώ να είσαι προσεκτικός όταν περπατάς στο δρόμο».