Διδάσκοντας τα παιδιά μας ιστορία μέσα από το διαδίκτυο – Η επέτειος της 17ης Νοεμβρίου

Ο ηλικίας 3μιση ετών γιος μου εδώ και λίγες μέρες γυρνάει από το σχολείο τραγουδώντας το Δρόμο, το Χελιδόνι, το Ακορντεόν. Προφανώς, ακόμα δεν είναι σε θέση να καταλάβει τα νοήματα και τις συμπαραδηλώσεις που κρύβονται πίσω από τα συγκεκριμένα τραγούδια, αλλά χαίρομαι πολύ που αρχίζει, έστω και σε τόσο μικρή ηλικία, να έρχεται σε επαφή με ένα σημαντικότατο κομμάτι της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Φέτος, θα του μιλήσω όσο πιο απλά μπορώ για το Πολυτεχνείο. Όπως, άλλωστε, μίλησαν και σε μένα οι δικοί μου γονείς. Σαφώς, υπάρχει μια διαφορά. Οι γονείς μου έζησαν τα γεγονότα από κοντά. Είναι διαφορετικό να μιλάς σε ένα παιδί για κάτι που έχεις βιώσει. Είναι πιο έντονο και πιο πειστικό. Όταν ήμουν στη σημερινή ηλικία του γιου μου είχαν περάσει μόνο δέκα χρόνια από το Νοέμβρη του 1973 και οι μνήμες ήταν νωπές. Γι’ αυτό και η επέτειος της 17 Νοέμβρη σήμαινε και σημαίνει σε συμβολικό επίπεδο περισσότερα για μένα απ’ότι η 28η Οκτωβρίου ή η 25η Μαρτίου. Χωρίς να υποτιμώ την ιστορική σημασία των δύο εθνικών επαιτείων μας, το Πολυτεχνείο με αγγίζει περισσότερο συναισθηματικά, γιατί στο περιβάλλον που μεγάλωσα είχε μια ξεχωριστή θέση.

Σήμερα, που το διαδίκτυο μας προσφέρει απλόχερα ένα τεράστιο υλικό, θα διδάξω με τη σειρά μου την ιστορία και τη δημοκρατία στα παιδιά μου μέσα από τους ήχους, τις εικόνες και τα κείμενα. Η επέτειος της εξέγερσης του Πολυτεχνείου μπορεί να αποτελέσει βασική αφορμή για μια πρώτη αναφορά στο δημοκρατικό πολίτευμα, τις ιστορικές του καταβολές και τη σημερινή πραγματικότητα. Για παιδιά προσχολικής ηλικίας, μπορείτε να βρείτε εκπαιδευτικό υλικό στο pro-sxolika.blogspot.com

Στην ελληνική Βικιπαίδεια, αλλά και στο www.sansimera.gr μπορούμε να διαβάσουμε, τροποποιώντας το κείμενο ανάλογα με την ηλικία του παιδιού μας, το ιστορικό της εξέγερσης του Πολυτεχνείου. Ακόμα κι αν το παιδί δυσκολεύεται να καταλάβει ακριβώς τα γεγονότα, είναι καλό να του τα εξηγήσουμε με όσο το δυνατόν απλούστερα λόγια μπορούμε. Στόχος μας δεν είναι να το τρομάξουμε, αλλά να το προβληματίσουμε και να το κάνουμε να σκεφτεί.

Στην ιστοσελίδα του Βήματος www.tovima.gr μπορούμε να διαβάσουμε τη συγκλονιστική συνέντευξη του στρατιώτη-οδηγού του τανκ που γκρέμισε την πύλη του Πολυτεχνείου.

Στην ιστοσελίδα athens.indymedia.org μπορούμε να δείξουμε στα παιδιά μας ένα φωτογραφικό αφιέρωμα στην εξέγερση του ’73.

Για μικρότερα παιδιά, εξαιρετικό είναι το βιβλίο της Κωνσταντίνας Αρμενιάκου “Η κυρά-Δημοκρατία”, από τις εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ. Την κυρά Δημοκρατία όλοι την αγαπούν στο μικρό χωριό, γι’ αυτό τη διάλεξαν για αρχηγό. Τι θα συμβεί όμως όταν η κυρία Ρία η Δικτατορία πάρει με τη βία όλη την εξουσία; Μπορούν οι άνθρωποι να ζήσουν ευτυχισμένοι χωρίς τη Δημοκρατία; Ένα παραμύθι για να εξηγήσουμε στα παιδιά την αξία της Δημοκρατία και για να θυμόμαστε ότι όλοι μαζί, όλοι μαζί, είμαστε πάντα πιο δυνατοί.

Λατρεμένο παραμύθι που περνάει τα πρώτα μηνύματα για τις έννοιες της δημοκρατίας και της δικτατορίας στα παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας είναι η Ντενεκεδούπολη της Ευγενίας Φακίνου, από τις εκδόσεις Κέδρος. Αν δεν έχετε το βιβλίο, μπορείτε να το ακούσετε εδώ και εδώ  και να διαβάσετε την ιστορία του δικτάτορα-μεγάλου ντενεκέ Λαδένιου στο atlaswikigr.wetpaint.com

Κλασικό και αγαπημένο μου παιδικό βιβλίο, που πρωτοδιάβασα στη δευτέρα δημοτικού και ακόμα ανατρέχω στις σελίδες του είναι “Τα γενέθλια”, της Ζωρζ Σαρρή, από τις εκδόσεις Πατάκη. Μιλάει για την ιστορία της  Άννας, που τα όγδοα γενέθλιά της στις 22 Απριλίου 1967 καταστρέφονται από τα τανκς που βγήκαν στην Αθήνα την παραμονή. Μέσα από τα μάτια της μικρής (το alter ego  της κόρης της Ζωρζ Σαρρή, της πρόωρα χαμένης συγγραφέως, μουσικού και μεταφράστριας Μελίνας Καρακώστα) παρακολουθούμε το κλίμα εκείνης της εποχής και μαθαίνουμε τι θα πει ελευθερία.

Για λίγο μεγαλύτερα παιδιά προτείνουμε το “Κάτω απ’ την καρδιά της” της Βούλας Μάστορη, πάλι από τον Πατάκη, που αποτελεί ένα χρονικό της εφταετίας (1967-1974) όπως το διηγείται ένα έμβρυο που αρνιέται να γεννηθεί “όσο είναι η χούντα απέξω”. Δείτε εδώ και τη σχετική ανάρτηση στο blog της συγγραφέως voulamastori-kato-apo-tin-kardia-tis.blogspot.com.

Για τα παραπάνω βιβλία είχε γράψει πέρισυ και η Ολίβια εδώ.

“Μαμά, τι έγινε στο Πολυτεχνείο;”. Πρόκειται για ένα καταπληκτικό βιβλίο της Μαρίας Καλογεράκη σε εικονογράφηση της Λιάνας Μερτζάνη από τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα. Η συγγραφέας  ξεκινώντας από τον εαυτό της όντας παιδί όταν έγινε η εξέγερση του Πολυτεχνείου έφτασε μέσω της κόρης της να συναντηθεί και να επικοινωνήσει με ερωτήματα και απαντήσεις με όλα τα παιδιά που είναι δύσκολο να καταλάβουν σήμερα πια εκείνα τα γεγονότα και βρήκε τον τρόπο να πει την αλήθεια μιλώντας παραμυθένια στα παιδιά.

Εξαιρετική επιλογή τόσο για τους εφήβους όσο και για εμάς τους γονείς είναι το βιβλίο των εκδόσεων ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ με τίτλο “Το μελάνι που φωνάζει”, μια ανθολογία κειμένων σε επιμέλεια του Ηλία Γκρη για το πώς αποτυπώθηκε στη λογοτεχνία η εξέγερση του Πολυτεχνείου και ο απόηχός της.

Άλλα βιβλία για παιδιά και εφήβους που έχουν σχέση με την περίοδο της χούντας ή μιλούν γενικά για δικτατορικά καθεστώτα είναι τα εξής:

• Οι πελαργοί θα ξανάρθουν – Μαρούλα Κλιάφα – Εκδόσεις Κέδρος
• Λίγα γαρίφαλα για το Πολυτεχνείο- Κατερίνα Μουρίκη-Εκδόσεις Διάπλαση
• Στο δάσος – Σοφία Ζαραμπούκα – Εκδόσεις Κέδρος
• Αν όλα τα πιτσιρίκια του κόσμου – Ντίνος Δημόπουλος – Εκδόσεις Καστανιώτη
• Να φτύνεις αίμα, να λες έφαγα βύσσινο – Κωστούλα Μητροπούλου – Εκδόσεις Άγκυρα
• Τα μαγικά μαξιλάρια – Ευγένιος Τριβιζάς – Εκδόσεις Πατάκη
• Η Σφεντόνα του Δαυίδ – Παντελής Καλιότσος – Εκδόσεις Πατάκη

Ποίηματα και πεζά για το Πολυτεχνείο μπορείτε να βρείτε διαδικυακά και εδώ www.sarantakos.com

Στο online αρχείο της ΕΡΤ μπορούμε να παρακολουθήσουμε την εκπομπή της Άννας Παναγιωταρέα “Ουδείς Αναμάρτητος” για την 33η επέτειο από τη 17 Νοεμβρίου του 1973. Τρεις νέοι της εποχής, ο Γιώργος Βερνίκος, η Τόνια Μωροπούλου και η Λίνα Αλεξίου, που πρωτοστάτησαν στις κινητοποιήσεις, θυμούνται και περιγράφουν τα γεγονότα από την κατάληψη της Νομικής μέχρι και την πτώση της Χούντας. Δείτε την στο www.ert-archives.gr

Πάλι μέσα από το πολύ ενδιαφέρον τηλεοπτικό αρχείο της ΕΡΤ μπορούμε να παρακολουθήσουμε εδώ το αφιέρωμα στην 5η επαίτειο της εξέγερσης μέσα από το φακό Ελλήνων και ξένων οπερατέρ, αυτοπτών μαρτύρων των γεγονότων. Το κινηματογραφικό υλικό του ντοκιμαντέρ περιλαμβάνει στιγμιότυπα από τους κεντρικούς δρόμους της Αθήνας, από το συγκεντρωμένο πλήθος και από τα αντιδικτατορικά συνθήματα. Μέσα από το ντοκιμαντέρ, παρακολουθούμε το χρονικό των γεγονότων με εικόνες από το προαύλιο του Πολυτεχνείου και τους εσωτερικούς χώρους, την αίθουσα του ραδιοφωνικού πομπού, τα αμφιθέατρα, ακούμε συνεντεύξεις και δηλώσεις των φοιτητών σε Έλληνες και ξένους δημοσιογράφους, ξαναζούμε την πορεία των εργαζομένων και των σπουδαστών το πρωί της 16ης Νοεμβρίου αλλά και τη σκηνή την ίδια νύχτα της επέμβασης του στρατού και της εισβολής του τανκ, που κάλυψε ολλανδικό τηλεοπτικό συνεργείο από το απέναντι ξενοδοχείο. Περιέχονται, επίσης, σκηνές που γυρίστηκαν κατ’ εντολήν της στρατιωτικής δικτατορίας από την έξοδο του τανκ από το Πολυτεχνείο λίγο μετά την εισβολή και από την επόμενη ημέρα της καταστολής της εξέγερσης και της κήρυξης του στρατιωτικού νόμου.

Ακόμα, μπορούμε να δούμε την ταινία-αφιέρωμα του Νίκου Καβουκίδη στα γεγονότα του Πολυτεχνείου, αλλά κυρίως στο δραματικό τέλος της, με τους νεκρούς μετά την εισβολή του τανκ. Στην ταινία έχουν ενταχθεί πραγματικά πλάνα-ντοκουμέντα από τα γεγονότα του Νοέμβρη του 1973. Παρακολουθούμε στιγμές από τις εκδηλώσεις που διοργανώθηκαν ως επέτειοι μνήμης και τις μαχητικές διαδηλώσεις που ακολούθησαν. Στο αφιέρωμα αυτό σημαντικά και ιστορικά είναι τα πλάνα από τα γεγονότα που ακολούθησαν το Πολυτεχνείο, όπως η πτώση της Χούντας, ο ερχομός του Καραμανλή, η επιστροφή των εξόριστων αριστερών, η πρώτη δημοκρατική προεκλογική εκστρατεία, η ορκωμοσία της πρώτης δημοκρατικής κυβέρνησης, το τηλεοπτικό διάγγελμα του τέως βασιλιά, η κηδεία του ποιητή Κ. Βάρναλη με την πορεία που ακολούθησε και οι διαδηλώσεις για τα θέματα παιδείας.

Το youtube μας προσφέρει, με τη σειρά του, πολύ και ενδιαφέρον υλικό. Ενδεικτικά, προτείνουμε το παραλήρημα του δικτάτορα Παπαδόπουλου, το βίντεο-αφιέρωμα στους φοιτητικούς αγώνες, το ακουστικό ντοκουμέντο από την εισβολή του τανκ στο χώρο του Πολυτεχνείου με τη συγκλονιστική φωνή του Δημήτρη Παπαχρήστου  και το αντίστοιχο οπτικό ντοκουμέντο, καθώς και ένα φιλμάκι του 1ου Ενιαίου Λυκείου Νέας Ιωνίας με τίτλό “Ραδιοφωνικές μνήμες του Πολυτεχνείου (1973)”, φτιαγμένο για την 30η επέτειο της Εξέγερσης.

Επιπλέον, μέσα από το youtube μπορούμε να φέρουμε τα παιδιά μας σε επαφή με τις μουσικές που σφράγισαν την περίοδο της Χούντας και παραμένουν επίκαιρες μέχρι και σήμερα.

Της δικαιοσύνης ήλιε νοητέ

Το ακορντεόν  
Ο δρόμος
Ένα το χελιδόνι
Θα σημάνουν οι καμπάνες
Οι πρώτοι νεκροί
Το γελαστό παιδί
Το σφαγείο 
Ο στρατιώτης 
Ο λεβέντης 
Είμαστε δυο
Πότε θα κάνει ξαστεριά 
Προσκύνημα (Ορέστη απ’ το Βόλο) 

Ας τιμήσουμε τους νεκρούς του Πολυτεχνείου κι ας μην αφήσουμε τα παιδιά μας να τους ξεχάσουν.

Όμως, κλείνω το παρόν κείμενο αναρωτώμενη πώς θυμίζεις σε έναν ενήλικα τι ήταν το Πολυτεχνείο…

Ίσως αφήνοντας ένα παιδί να αφηγηθεί…

ΕΝΑ ΠΑΙΔΙ ΑΦΗΓΕΙΤΑΙ

(Δημήτρης Ραβάνης-Ρεντής)

Ναι, έρχομαι από ΕΚΕΙ.
Τι μέρα είναι σήμερα;
Απ’ την Τετάρτη μπήκα μέσα.
Τι να σας πω;
Κόσμος πολύς στα κάγκελα, στο δρόμο, στην αυλή,
στα κάγκελα δεμένα χέρια,
χέρια, πλακάτ, κεφάλια, όπλα,
τι να σας πω;
Και βέβαια είχε αίμα.
Μήπως έχετε ένα τσιγάρο;
Τ’ αφήσαμε ΕΚΕΙ τα τσιγάρα,
πολλά τσιγάρα
κι ένα ταψί με κριθαράκι που μας έφερε η γριά.
Μήπως έχετε ένα ηρεμιστικό;
Ή, καλύτερα, ένα τσιγάρο.
Μα, ναι… Ήμουνα ΕΚΕΙ.
Τι να σας πω;
Δυο χιλιάδες; Τρεις χιλιάδες;
κι άσε τους έξω…
Όχι, το αίμα δεν είναι δικό μου.
Βέβαια, ήμουνα ΕΚΕΙ
απ’ την Τετάρτη… ή την Τρίτη;
Στα κάγκελα δεμένα χέρια, πρόσωπα, πλακάτ,
με το φορείο φέραν μια κοπέλα.
Όχι, δεν ξέρω πόσων χρονών.
Όχι, δε φαινότανε το πρόσωπό της.
Όχι, σας λέω, το αίμα δεν είναι δικό μου…
Τι σας έλεγα; Για την κοπέλα.
Όχι, δεν ξέρω πώς τη λένε.
Ναι, ήμουνα ΕΚΕΙ.
Κανείς δεν ήθελε να φύγει.
Τα τανκς στεκόντουσαν στην πόρτα,
έξω απ’ τα κάγκελα,
όχι, μέσα απ’ τα κάγκελα,
όχι… έξω…
Μα, βέβαια, ήμουνα ΕΚΕΙ.
Τι να σας πω;
Όχι, δεν θέλω επίδεσμο, το αίμα δεν είναι από μένα..,
Δύο φαντάροι μ’ έκρυψαν σ’ ένα σκουπιδοτενεκέ
Χέρια δεμένα στις ερπύστριες,
μάτια, μαλλιά,
τα μάτια στα κάγκελα,
ανάμεσα στα κάγκελα…
Μόνο να ξημερώσει, λέγαμε…
Και βέβαια, ήμουνα ΕΚΕΙ.
Πώς να τα πω με τη σειρά;
Πέρασαν κι άλλοι από δω;
Κάτι κορίτσια, κάτι αγόρια…
Και βέβαια είχαμε νεκρούς.
Τι θα πει «πόσους;»
Όχι, το αίμα δεν είναι δικό μου,
δε θέλω επίδεσμο…
Με συγχωρείτε, πρέπει να πηγαίνω,
η μάνα μου θ’ ανησυχεί.
Τι να σας πω;
Δεν ξέρω…
Μα ναι…
ήμουνα ΕΚΕΙ…

—

Η Πελιώ Παπαδιά, εκτός από σύντροφος και μαμά, είναι καθηγήτρια δημοσιογραφίας, επικοινωνίας και ΜΜΕ και ερευνήτρια στον τομέα των μίντια.