Εδώ Λιλιπούπολη

Αρχικά η εμπορευματοποίση του χώρου των μίντια και εν συνεχεία η σαρωτική είσοδος των νέων μέσων στην αγορά σταδιακά εξαφάνισαν τις παιδικές εκπομπές από το ελληνικό ραδιοφωνικό τοπίο. Σήμερα δεν υπάρχει ούτε μια ραδιοφωνική εκπομπή στα ερτζιανά που να απευθύνεται σε παιδιά, παρόλο που το ραδιόφωνο θεωρείται το πιο κατάλληλο ηλεκτρονικό μέσο ενημέρωσης για τα μικρά μας, καθώς μπορεί να αποτελέσει δίοδο προς την αχαλίνωτη ελευθερία της φαντασίας τους. Σε επόμενο ποστ, θα αναφερθώ στην σημαντικότατη ιστορία του παιδικού ραδιοφώνου. Σήμερα, θέλω να αφιερώσω το κείμενό μου στη Λιλιπούπολη, ένα ραδιοφωνικό πρόγραμμα-σταθμό για μια ολόκληρη γενιά παιδιών, που σήμερα είναι πια γονείς, τη δική μας γενιά.

Ας δούμε την ιστορία από την αρχή. Το «Εδώ Λιλιπούπολη» ήταν μια παιδική ραδιοφωνική σειρά που ξεκίνησε το 1976 και διήρκησε μέχρι το 1980. Ακουγόταν στο Τρίτο Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας, το οποίο ήταν την περίοδο εκείνη υπό τη διεύθυνση του Μάνου Χατζηδάκι. Η εκπομπή θεωρείται στις μέρες μας θρυλική, όσο για την πρωτοτυπία και την ποιότητά της, τόσο και για την επίδραση της στη γενικότερη ιστορική περίοδο που μεταδιδόταν.

Όταν, το 1975, με τις μνήμες της δικτατορίας ακόμα νωπές, ο Μάνος Χατζιδάκις ανέλαβε τη διεύθυνση του Τρίτου, είχε στα σχέδιά του μια παιδική εκπομπή, τη δημιουργία της οποίας ανέθεσε στη προσωπική του φίλη Ρεγγίνα Καπετανάκη. Η τελευταία, με τη βοήθεια της παιδοψυχολόγου Ελένης Βλάχου, κατασκεύασε ένα αρχικό πλάνο του φανταστικού κόσμου της Λιλιπούπολης. Η Ρεγγίνα Καπετανάκη αναφέρει χαρακτηριστικά σε συνέντευξή της στο “ΒΗΜΑ”: «Με τον Μάνο Χατζιδάκι ήμασταν φίλοι από χρόνια. Οταν το 1975 ανέλαβε τη διεύθυνση του Τρίτου Προγράμματος, μου είπε: «Σκέψου κάτι για παιδιά«. Μου ήρθε η ιδέα της «Λιλιπούπολης», τα ονόματα των περιοχών και των ηρώων. Πρότεινα στην Ελένη Βλάχου να οργανώσουμε μαζί την προετοιμασία της εκπομπής». Οταν οι δύο δημιουργοί επισκέφθηκαν τον  Χατζιδάκι και του παρουσίασαν τον πιλότο της εκπομπής, εκείνος τους είπε: «Εν λευκώ, κορίτσια!», δίνοντας την άδεια και την προστασία του στη νέα σειρά, που ξεκίνησε να εκπέμπει στα ερτζιανά την επόμενη χρονιά.

Η καθημερινή εκπομπή ήταν μουσικά επενδυμένη με τραγούδια ευρηματικότατων στίχων της Μαριανίνας Κριεζή, ενώ μια σειρά νέων καλλιτεχνών, ο Δημήτρης Μαραγκόπουλος, η Λένα Πλάτωνος, ο Νίκος Κυπουργός και ο Νίκος Χριστοδούλου συνέθεταν τις μουσικές, τις οποίες τραγουδούσαν οι Σπύρος Σακκάς, Σαβίνα Γιαννάτου, Αντώνης Κοντογεωργίου και Νένα Βενετσάνου. Ανάμεσα στους ηθοποιούς που ακούγονταν στην σειρά ήταν οι Βασίλης Μπουγιουκλάκης, Άννα Παναγιωτοπούλου, Σταμάτης Φασουλής, Λευτέρης Βογιατζής, Σαπφώ Νοταρά, Λυδία Κονιόρδου, Αλέκα Παΐζη, Μίρκα Παπακωνσταντίνου, Ράνια Οικονομίδου, Πέπη Οικονομοπούλου, Μίνα Αδαμάκη, Θόδωρος Μπογιατζής, Νίκος Τσιλούνης, Σταύρος Μερμήγκης, Λάμπρος Τσάγκας και Μίμης Χρυσομάλλης.

«H Λιλιπούπολη ξεκίνησε σαν μια εκπομπή για να μαθαίνουν τα πολύ μικρά παιδιά τι είναι το κόκκινο χρώμα, τι το πράσινο, τι είναι το κοντά, τι το μακριά, το μικρό, το μεγάλο…», θυμάται η Μαριανίνα Κριεζή. Αρχικά θεωρήθηκε αποτυχημένη, καθώς το σοβαρό κοινό του Τρίτου Προγράμματος έκρινε αυστηρά την προσπάθεια αυτή και η ακροαματικότητα της ήταν χαμηλή. Η ίδια η δημιουργός της, μάλιστα, θεωρούσε πως έπρεπε να σταματήσει. Η ιδέα, όμως, αυτή έβρισκε αντίθετό το Χατζιδάκι, ο οποίος θεωρούσε τη Λιλιπούπολη αξιόλογη.

«Ο Χατζιδάκις ήταν ο κυματοθραύστης όλων των αντιδράσεων. Ημασταν προστατευμένοι όσο δεν υπήρξε ποτέ κανένας εργαζόμενος σε ραδιοφωνικό σταθμό», τονίζει η Μαριανίνα Κριεζή. «Το 1976, κανένας δεν άκουγε την εκπομπή. Ηταν μια κακή εκπομπή, θα έλεγα. Κάποια στιγμή πήγα εγώ η ίδια στον Γιώργο Κουρουπό και του ζήτησα να σταματήσουμε. Εκείνος μου είπε: «Συμφωνώ απολύτως, δεν σας ακούει κανείς. Εχετε όμως έναν και μόνο φανατικό θαυμαστή: τον Μάνο Χατζιδάκι. Γι’ αυτό η εκπομπή θα συνεχιστεί!«»

Εκείνη την περίοδο εισχώρησε στην συγγραφική ομάδα της Λιλιπούπολης η Άννα Παναγιωτοπούλου, η οποία προσέφερε έναν πιο προφορικό και θεατρικό λόγο στα κείμενα. Οι ήρωες απέκτησαν χαρακτήρα, η εκπομπή άρχισε να ανεβαίνει σε ακροαματικότητα, ενώ το ακροατήριό της διευρύνθηκε πλέον σε διάφορες ηλικιακές κατηγορίες. Ταυτόχρονα ο χαρακτήρας της άρχισε να γίνεται περισσότερο πολιτικός.

Η Μαριανίνα Κριεζή αναφέρει χαρακτηριστικά πως «…άρχισαν οι ήρωες να αποκτούν χαρακτήρα. Άρχισε να αλλάζει η θεματολογία. Η «Λιλιπούπολη» πήρε πολιτική διάσταση, συνέβαιναν γεγονότα, γίνονταν εκλογές όπως τις κάνουν οι μεγάλοι». Οι οποίοι μεγάλοι καθυστερούσαν στη δουλειά για να ακούσουν ως το τέλος τη Λιλιπούπολη. Η εκπομπή απομακρύνθηκε, λοιπόν, από το αμιγώς παιδικό ακροατήριό της για να γίνει ένα πρόγραμμα που προέβαλλε την παιδικότητα ανθρώπων κάθε ηλικίας. «Ολοι οι άνθρωποι είμαστε πρώην παιδιά. Σε αυτά τα πρώην παιδιά απευθύνθηκε η «Λιλιπούπολη»» σημειώνει η Μαριανίνα Κριεζή, ενώ η Ρεγγίνα Καπετανάκη προσθέτει: «Η «Λιλιπούπολη» προσέφερε στους ενήλικους ένα ταξίδι στη χώρα των παιδικών αναμνήσεων. Εκεί οφείλει τη διαχρονικότητά της».

«Ηταν ένα είδος επιθεώρησης», θυμάται η Αννα Παναγιωτοπούλου, «με καταστάσεις αναγνωρίσιμες από την καθημερινή μας ζωή και με διάθεση αναρχική ενάντια σε κάθε εξουσία, όπως οφείλει να έχει κάθε παιδί. Βέβαια η εκπομπή είχε θέση πολιτική και γι’ αυτό πέρασε και στους μεγάλους…».

Μικρά και μεγάλα παιδιά αγάπησαν, λοιπόν, σταδιακά τον κόσμο της Λιλιπούπολης και τα καμώματα των κατοίκων της. Ήταν μια παιδική, όχι όμως παιδιάστικη, εκπομπή, φτιαγμένη για παιδιά και «έξυπνους μεγάλους», η οποία λατρεύτηκε, αλλά και πολεμήθηκε, ίσως επειδή ασκούσε κριτική χωρίς διακρίσεις σε πρόσωπα και θεσμούς. Οι παραλληλισμοί, άλλωστε, δεν είναι τυχαίοι.

Ο Νίκος Δήμου σημειώνει ότι οι λιλιπουπολίτες είναι απόγονοι των αρχαίων Λιλιπούα, που ο πολιτισμός τους μοιάζει πολύ με αυτόν των αρχαίων Ελλήνων (όπως βεβαιώνει ο ιστοριοδίφης, αρχαιολόγος, εφευρέτης, αθλητής και επιστήμων, δόκτωρ Δρακατώρ).

Το βουνό Λιλιμπάγια θα μπορούσε να είναι ο Όλυμπος, ενώ το Πόρτο Λίλι θα μπορούσε να είναι ο Πειραιάς.

Τα πρόσωπα έχουν, επίσης, εμφανείς συμβολισμούς. Ο Τύπος βρήκε τον εκπρόσωπό του στο δημοσιογράφο Μπρίνη, με τη φράση του οποίου “Εδώ Λιλιπούπολη, εδώ Λιλιπούπολη. Σας μιλάει ο δημοσιογράφος Μπρίνης”, ξεκινούσε κάθε πρωί η εκπομπή.

Ο Δήμαρχος Χαρχούδας είναι ο αναγνωρίσιμος πονηρός πολιτικάντης, που εξαπατά τους φακελωμένους λιλιπουπολίτες με δήθεν υπηρεσίες (εφορίες, τράπεζες, ασφαλιστικές εταιρείες), που θεωρητικά εξυπηρετούν, ενώ στην πραγματικότητα εξαπατούν τους πολίτες.

Ο καταχθόνιος δήμαρχος φτιάχνει και ξαναφτιάχνει τη λεωφόρο Γαλάζιας Πεταλούδας, για να υποδεχθεί πρίγκηπες και μεγιστάνες (εμφανής παραλληλισμός με την επεισοδιακή κατασκευή της Λεωφόρου Συγγρού) και να ανελιχθεί κοινωνικά, έχοντας πάντα στο πλευρό του την κολλημένη στην εξουσία Πιπινέζα.

Όμως, ο μάγκας Δυστροπόπιγκας αποφασίζει να διεκδικήσει την εξουσία της Λιλιπούπολης από τον  Χαρχούδα και το φαύλο Κόμμα της Χαρχουδικής Δημοκρατίας, που ναι μεν έχει εκλεγεί με δημοκρατικές εκλογές, ωστόσο όμως συνωμοτεί να εγκαταστήσει πραξικοπηματικά τη μοναρχία, βάζοντας στο θρόνο τον Πρίγκιπα της Χιονάτης. Συμπαραστάτη του έχει τον καταπιεσμένο παπαγάλο της Πιπινέζας, που αντιδρά στη χαρχουδική αφεντικίνα του, γίνεται δυστροποπιγγικός και υπονομεύει διαρκώς το δήμαρχο.

Η εξέλιξη αυτή στη σειρά προκάλεσε πολλά πολιτικά προβλήματα. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι βρισκόμαστε ακόμα στην αρχή της Μεταπολίτευσης.

Ο Χαρχούδας συνδέθηκε με την δεξιά κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή, ενώ ο Δυστροπόπιγκας με την αριστερά αντιπολίτευση. Τα κόμματα, κυρίως η τότε Κυβέρνηση, και μία μερίδα του Τύπου άρχισαν να σχολιάζουν έντονα την σειρά, κατηγορώντας την ως κομμουνιστική προπαγάνδα. Οι μπομπίνες λογοκρίνονταν ανεπίσημα, αλλά ο Χατζηδάκις προστάτευε τους συντελεστές του και τους απέκρυπτε το εύρος των αντιδράσεων. Η αντίδραση από τους υφυπουργούς Προεδρίας Τάκη Λαμπρία και Νανά Τσαλδάρη ήταν έντονη, ο Τσαλδάρης μάλιστα μία μέρα τηλεφώνησε ενοχλημένος στη Μαριανίνα Κριεζή, ρωτώντας τι εννούσε ο Χαρχούδας με τα λεγόμενά του. Η αντίδραση του Χατζηδάκι ήταν να ζητήσει να επαναληφθεί τρις η ίδια εκπομπή για να το εμπεδώσει και σε τηλεφώνημα της γραμματέως του πολιτικού, δεν δίστασε να … διαολοστείλει τον προϊστάμενο υπουργό του και του ζητήσει, αν είχε τα κότσια, να τον απολύσει.

Εν συνεχεία, η σχετική με τη Λιλιπούπολη επερώτηση του Τσαλδάρη στο Κοινοβούλιο οδήγησε τον σκιτσογράφο ΚΥΡ στη δημιουργία της δικής του σειράς σκίτσων, της «Τσαλδαρούπολης».

Επιπλέον, ο Ευάγγελος Αβέρωφ είχε δηλώσει: «Ακούμε τη «Λιλιπούπολη» και νομίζουμε ότι ακούμε Ράδιο Μόσχα!».

Ο Νίκος Κυπουργός αναφέρει πως κανένας από τους συντελεστές δεν φανταζόταν ποτέ ότι η εκπομπή θα έβρισκε τόση απήχηση, ενώ ο Δημήτρης Μαραγκόπουλος προσθέτει πως αυτό που κυρίως ενόχλησε ήταν οι συχνές αναφορές στην επικαιρότητα. Η εκπομπή δεν ήταν επιθεωρησιακή, ωστόσο οι διάλογοι που έθιγαν τις σχέσεις των παιδιών με τους γονείς ή με την κοινωνία θεωρήθηκαν ιδιαιτέρως τολμηροί.

Πάντως, το μεγάλο κόστος παραγωγής της εκπομπής, η οποία απαιτούσε συνέχεια νέα τραγούδια και ζωντανές ηχογραφήσεις, επιβάρυνε το κλίμα εναντίον της. Αντίθετα, όμως, με την όλη κατάσταση, ο Χατζιδάκις συνέχεσε να προστατεύει τόσο οικονομικά όσο και πολιτικά την εκπομπή. Σε κείμενό του, το οποίο συνόδευε την έκδοση του πρώτου δίσκου της «Λιλιπούπολης», είχε χαρακτηρίσει την εκπομπή γέννημα μιας φιλελεύθερης και πειραματικής ραδιοφωνίας από τη μία, του Τρίτου Προγράμματος και από την άλλη μιας ομάδας νέων ανθρώπων με πολύ ταλέντο που συγκεντρώθηκαν στο Τρίτο και δούλεψαν ελεύθερα, με κέφι, με αξιοπρέπεια και αυτοσεβασμό. Αυτό βέβαια δεν στάθηκε εμπόδιο στο να εξοργιστεί η αντιδραστική παραδημοσιογραφία του ελληνικού Τύπου, που χαρακτήρισε τη «Λιλιπούπολη» κομμουνιστική. Ίσως γιατί πρώτη φορά κάποιοι μιλούσαν στα παιδιά υπεύθυνα με καθαρή ποιητική γλώσσα, θίγοντας με τον τρόπο αυτόν θέματα που βασανίζουν και πονάνε τον τόπο και όχι ως εκπαιδευτικοί ή γονείς ανόητοι, που συμπεριφέρονται στα παιδιά λες και αποτείνονται σε υπανάπτυκτους και ατελείς οργανισμούς με θέματα ανώδυνα και γλώσσα απονεκρωμένη και συμβατική.

Οι συντελεστές, πάντως, έκρυβαν τις ταινίες για να μην κατασχεθούν (λέγοντας, με προτροπή του Χατζιδάκι -τον οποίον δεν τολμούσαν να ενοχλήσουν οι ιθύνοντες- ότι φυλάει το αρχείο των εκπομπών στο σπίτι του), αλλά και γέμιζαν τις εκπομπές τους με υπαινιγμούς εναντίον αυτών που τους πολεμούσαν. Η σειρά τελικά άντεξε μέχρι το 1980. Οι πολιτικές αντιδράσεις, που οδήγησαν τους συντελεστές της Λιλιπούπολης ακόμα και στο δικαστήριο, τους έκαναν να εγκαταλείψουν την προσπάθειά τους, μετά την ενεργοποίηση της ΕΥΠ εναντίον τους.

Από τις 400 περίπου καθημερινές εκπομπές τριών χρόνων διασώθηκαν μόνο γύρω στις 100. Οι υπόλοιπες σβήστηκαν ή πετάχτηκαν… “Οποία αθλιότης”, το σχόλιο του Χατζηδάκι. Στα τέλη της ίδιας χρονιάς κυκλοφόρησε για πρώτη φορά ο δίσκος με τα τραγούδια της. Ερμηνεύουν οι Σπύρος Σακκάς, Αντώνης Κοντογεωργίου, Σαβίνα Γιαννάτου και Μαριέλλη Σφακιανάκη. Οι συνθέσεις ανήκουν στους Λένα Πλάτωνος, Δημήτρη Μαραγκόπουλο και Νίκο Κυπουργό, σε στίχους Μαριανίνας Κριεζή συνοδευόμενοι από τα μουσικά σύνολα της ΕΡΤ.

Η Λιλιπούπολη ήταν μια αντρεπτική εκπομπή, που θύμιζε μιούζικαλ, χάρη στη νεανική ζωντάνια και τη δημιουργικότητα των συντελεστών της.

Τα πρόσωπα, οι τοποθεσίες, τα χρώματα, είχαν το τραγούδι τους:

Επαναστατικός θούριος για τον καταπιεσμένο και υπερπροστατευόμενο Παπαγάλο

χασάπικο για το «παιδί του λαού», τον Δυστροπόπιγγα

βαλς για τον Πρίγκιπα

αιθέριες μελωδίες για τον άσπρο Γιαουρτοπόταμο

ρομαντική διάθεση για το ροζ χρώμα

Αξίζει να προσέξει κανείς τους καταπληκτικούς λιτούς και περιεκτικούς στίχους της Μαριανίνας Κριεζή, με αίσθηση της οικονομίας και του μέτρου, που τόσο μας λείπει σήμερα. Μπορεί κανείς να τους προσεγγίσει και να τους χαρεί σε πολλά επίπεδα, από μια φευγαλέα ακρόαση έως μια βαθύτατη σπουδή και ανάλυση. Η μουσική από την άλλη, επενδύει τους στίχους υποδειγματικά, τονίζοντας την ποιητική τους ατμόσφαιρα. Στις εκπομπές, ακούμε μεταξύ άλλων, τον παπαγάλο της Πιπινέζας να μαθαίνει καλούς τρόπους, αποκαλύπτοντας την αγένεια των δασκάλων του, υμνούμε τον έρωτα μέσα από το μαγικό  λουλουδάκι, που βγαίνει στα λαγκάδια της Λιλιπούπολης, το «Χρυσαλιφούρφουρο», παρακολουθούμε τα αέναα τερτίπια της εξουσίας μέσα από τις δράσεις του Χαρχούδα, χορεύουμε τσιφτετέλι με το χοντρό μπιζέλι και μαθαίνουμε πώς ξεχειμωνιάζει μια αρκούδα καφέ.

Καθημερινοί αναγνωρίσιμοι χαρακτήρες, που υπήρχαν και θα υπάρχουν πάντα, έχουν τη θέση τους στη φανταστική και ταυτόχρονα αληθινή χώρα: ο αγαθός επιστήμονας, η ψηλομύτα μικροαστή, που τρέχει πίσω από την εξουσία, ο λαϊκός τύπος, το καταπιεσμένο από τους γονείς του παιδί, με τη μορφή ενός παπαγάλου. Όλοι μαζί περιδιαβαίνουν τα λαγκάδια της χώρας τους, διασχίζουν τη λεωφόρο της Ασημένιας Τσιπούρας, και από εκεί με ένα καΐκι, τον Φύστικο καταλήγουν στο χρυσοκόκκινο Φεγγαρονήσι, για να γιορτάσουν τη γιορτή της Αστροφεγγιάς. Μια πανδαισία από ήχους, χρώματα, ποίηση και φαντασία. Μια πόλη που μπορεί να την επισκεφθεί μόνο όποιος είναι άξιος να δει τον κόσμο πέρα από τις συμβάσεις που εμείς οι ίδιοι δημιουργούμε. Το μανιφέστο του Παπαγάλου «Ως πότε παπαγάλοι θα ζούμε στα κλουβιά» ίσως είναι σήμερα πιο επίκαιρο από ποτέ.

Αξίζει ή μάλλον είναι απαραίτητο να φέρουμε σε επαφή τα παιδιά μας με τα αυτά τα μουσικοθεατρικά κείμενα.

Εσείς τι λέτε;

Πάντως για μένα, ακόμα και στα 32 μου, όλος ο κόσμος είναι, σας λέω, μια Λιλιπούπολη.

Ακούστε 20 ραδιοφωνικές ιστορίες της Λιλιπούπολης εδώ.

Αγοράστε στα παιδιά σας το βιβλίο των εκδόσεων ΙΑΝΟΣ “Εδώ Λιλιπούπολη-Τα τραγούδια”

Παρακολουθήστε χαρακτηριστικά αποσπάσματα από την εκπομπή της ΝΕΤ “Οι παρέες γράφουν ιστορία”, αφιερωμένη στη Λιλιπούπολη (28-12-2010) εδώ

Τέλος, δείτε εδώ την Εκπομπή ΠΑΡΑΣKΗΝΙΟ, με τίτλο «ΜΑΝΟΣ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ ΚΑΙ ΤΡΙΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ»

Πελιώ

—

Η Πελιώ Παπαδιά, εκτός από σύντροφος και μαμά, είναι καθηγήτρια δημοσιογραφίας, επικοινωνίας και ΜΜΕ και ερευνήτρια στον τομέα των μίντια.