Έφηβοι και τεχνολογία: «Θα προτιμούσα να δώσω το νεφρό μου παρά να στερηθώ το κινητό μου»

Ο Jon Henley από τον The Guardian ερευνά πώς επηρεάζονται οι έφηβοι από την τεχνολογία και την ολοένα και μεγαλύτερη επίδραση των smartphones και των social media στους νέους.

«Θα προτιμούσα» λέει αποστομωτικά η Philippa Grogan, 16 ετών, «να δώσω ας πούμε το νεφρό μου παρά να στερηθώ το τηλέφωνό μου. Πώς τα βγάζατε πέρα παλιότερα; Με ταχυδρομικά περιστέρια; Με γράμματα; Γυρίζατε τα σπίτια επάνω σε ΠΟΔΗΛΑΤΑ;» Ο Cameron Kirk, 14, υπολογίζει πως ξοδεύει περίπου «μία, μιάμιση ώρα τις καθημερινές» για να μιλάει με τους 450 περίπου φίλους του στο Facebook – και ίσως το διπλάσιο χρόνο τα Σαββατοκύριακα. «Βοηθάει πολύ ιδίως αν έχεις ξεχάσει τα καθήκοντα της ημέρας. Δυστυχώς, ένας από τους καλύτερούς μου φίλους δεν έχει Facebook. Αλλά δεν πειράζει – μιλάμε μέσα από τα Playstation μας».

Η Emily Hooley, 16, θυμάται μια πολύ Ζοφερή Στιγμή. «Πήγαμε στην Ουαλία για μια βδομάδα στα μισά της χρονιάς για  να κάνουμε επανάληψη. Δεν είχαμε κινητά, δεν είχαμε τηλεόραση, δεν είχαμε broadband. Έπρεπε να οδηγούμε στην πόλη για να πιάσουμε σήμα. Ήταν πολύ δύσκολο το να ξέρεις πως οι άνθρωποι σου έστελναν μηνύματα, έγραφαν στον τοίχο σου και συ δεν μπορούσες να απαντήσεις. Πολλοί φίλοι μου συμφώνησαν πως δεν θα ξαναέκαναν ποτέ κάτι τέτοιο».

Έφηβοι, ε; Δεν ήταν έτσι όπως τους θυμάμαι εγώ μικρός. Ούτε στον τρόπο με τον οποίο μιλούν μεταξύ τους. Ας τρομοκρατηθούμε λιγάκι για αρχή: εδώ και μία δεκαετία, το Pew Internet & American Life Project υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους και πιο εγκεκριμένους φορείς που παρείχαν δεδομένα για το αντίκτυπο που είχε το ίντερνετ στη ζωή των ανθρώπων του 21^ου αιώνα. Από το 2007, παρακολουθεί και καταγράφει τη χρήση των εφήβων στο ίντερνετ, ιδιαίτερα τη μαζική υιοθέτηση των ιστοσελίδων κοινωνικής δικτύωσης. Εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο οι έφηβοι χρησιμοποιούν τα κινητά τηλέφωνα, και τα μηνύματα που στέλνουν, από το 2006.

Το πρόγραμμα αυτό αναφέρει τα εξής για τον τρόπο με τον οποίο οι έφηβοι στην Αμερική (και κατ’ επέκταση οι έφηβοι στο μεγαλύτερο μέρος της δυτικής Ευρώπης: τα νούμερα μπορεί να διαφέρουν κατά ένα δύο ψηφία ως ποσοστά, αλλά η συμπεριφορά είναι η ίδια) επικοινωνούν στην εποχή του Facebook Chat, των instant messages και των μηνυμάτων χωρίς χρέωση. Έτοιμοι;

Πρώτα απ’ όλα, το 75% των εφήβων (και το 58% των 12χρονων) πλέον έχουν κινητό τηλέφωνο. Σχεδόν το 90% των εφήβων που έχει κινητό τηλέφωνο στέλνει και δέχεται μηνύματα, στις περισσότερες περιπτώσεις καθημερινά. Οι μισοί στέλνουν 50 ή περισσότερα μηνύματα την ημέρα – ένας στους τρεις στέλνει 100. Για την ακρίβεια, μέσα σε τέσσερα χρόνια σχεδόν, τα μηνύματα έχουν καθιερωθεί ως ένα από τα πιο άνετα, «προτιμώμενα μέσα βασικής επικοινωνίας για τους εφήβους και τους φίλους τους».

Τα τηλέφωνα όμως δεν στέλνουν μόνο μηνύματα, όπως είναι φυσικό. Περισσότεροι από το 80% των εφήβων με κινητά τηλέφωνα τα χρησιμοποιούν επίσης για να τραβήξουν φωτογραφίες (και το 64% αυτών μοιράζεται τις φωτογραφίες του με άλλους). Το εξήντα τοις εκατό ακούν σε αυτά μουσική, το 46% παίζει παιχνίδια, το 32% ανταλλάσσει βίντεο και το 23% μπαίνει σε ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης. Το κινητό τηλέφωνο είναι με λίγα λόγια πλέον «ο πιο αγαπημένος σταθμός επικοινωνίας για την πλειοψηφία των εφήβων».

Σα να μην έφταναν τα μηνύματα και οι ανταλλαγές εικόνων και γενικότερα το να είναι κολλημένα στα τηλέφωνά τους, το 73% χρησιμοποιεί τις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης, κυρίως το Facebook – ποσοστό μεγαλύτερο κατά 50% από αυτό πριν τρία χρόνια. Η ψηφιακή επικοινωνία δεν κατέχει απλά κυρίαρχο ρόλο στη ζωή των εφήβων. ΕΙΝΑΙ η ζωή τους.

Υπάρχει ένας πολύ ευνόητος λόγος, λέει η Amanda Lenhart, μία ανώτερη ειδική ερευνήτρια στο Pew. «Πολύ απλά, οι τεχνολογίες αυτές ανταποκρίνονται στις αναπτυξιακές ανάγκες των εφήβων», λέει. «Τα κινητά τηλέφωνα και οι ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης καθιστούν όλα όσα έκαναν πάντα – το να προσδιορίσουν την ταυτότητά τους, να ανεξαρτητοποιηθούν από τους γονείς τους, να το παίξουν άνετοι, να εντυπωσιάσουν το αντίθετο φύλο – πολύ πιο εύκολα».

Το φλερτ, η κομπορρημοσύνη, το κουτσομπολιό, τα πειράγματα, οι συνευρέσεις, οι εξομολογήσεις: όλα αυτά τα κλασικά πράγματα που έκαναν πάντα οι έφηβοι, λέει η Lenhart. Απλά συνήθιζε να συμβαίνει κάτω από υπόστεγα, μέσα από καλοδιπλωμένα χαρτάκια που περνούσαν από χέρι σε χέρι την ώρα του μαθήματος. Οι ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης και τα κινητά τηλέφωνα απλά διευκόλυναν την όλη διαδικασία, σε εξαιρετικό βαθμό.

Για την καθηγήτρια Patti Vaalkenburg, του διεθνούς αναγνωρισμένου Centre for Research on Children, Adolescents and the Media του Πανεπιστημίου του Άμστερνταμ, «τα σύγχρονα επικοινωνιακά μέσα» βοηθούν να επιλυθεί μία από τις βασικότερες συγκρούσεις που ταλαιπωρεί κάθε έφηβο. Η εφηβεία, αναφέρει, χαρακτηρίζεται από μία «αυξημένη ανάγκη για αυτοπροβολή ή επικοινωνία της ταυτότητάς σου στους άλλους, και για προσωπικές αποκαλύψεις – συζητώντας ευαίσθητα θέματα. Και τα δύο είναι ουσιαστικά για την ανάπτυξη της ταυτότητας των εφήβων και τους επιτρέπουν να δώσουν κύρος στην άποψή τους και να προσδιορίσουν την καταλληλότητα της συμπεριφοράς τους».

Όπως όλοι όμως θυμόμαστε, η εφηβεία είναι επίσης μία περίοδος υπέρμετρης ντροπαλοσύνης και τρομερής αυτοσυνειδησίας – κάτι που κάνει όλη αυτή την αυτοπροβολή και εξομολόγηση κάτι το επικίνδυνο, αν όχι βασανιστικό. Το μεγάλο θετικό λοιπόν της ανταλλαγής μηνυμάτων και των κοινωνικών δικτύων είναι πως επιτρέπουν το σημαντικό κομμάτι της καθιέρωσης μίας ταυτότητας, χωρίς να τους κάνουν να αισθάνονται άβολα. «Η τεχνολογία αυτή δίνει στους χρήστες μια αίσθηση μεγαλύτερου ελέγχου», εξηγεί η Valkenburg. «Αυτό, κατά συνέπεια, τους επιτρέπει να αισθάνονται ασφαλείς με την επικοινωνία τους και άρα πιο ελεύθεροι στις διαπροσωπικές τους σχέσεις».

«Η δυνατότητα ελέγχου», εξηγεί, έχει να κάνει με τρία πράγματα: το να μπορείς να λες αυτό που θέλεις χωρίς το φόβο να μην περάσει το μήνυμά σου γιατί έχεις αυτό το γιγάντιο σπυρί στο πηγούνι σου ή έχεις την τάση να κοκκινίζεις σα παντζάρι – το να έχεις τη δύναμη να ξανασκεφτείς και να αλλάξεις αυτό που θα γράψεις προτού το στείλεις (σε αντίθεση με τη διαπροσωπική επικοινωνία) – και το να μπορείς να διατηρείς επαφή με αναρίθμητες ορδές φίλων σε ώρες και μέρη, κάτι που για τις προηγούμενες γενιές θα φαίνονταν ουσιαστικά αδύνατο.

Πώς χρησιμοποιούν όμως οι έφηβοι αυτή τη νέα τους ελευθερία στην επικοινωνία; Η Philippa υπολογίζει πως στέλνει «περίπου 30» μηνύματα κάθε μέρα και λαμβάνει τον αντίστοιχο αριθμό. «Λέμε πότε θα συναντηθούμε – πού είσαι, τα λέμε σε 10 λεπτά, τέτοια πράγματα», λέει. «Φυσικά και υπάρχει πολύ φλερτ. Ή λέμε «OMG, τι έχουμε να κάνουμε για τη Βιολογία;» και «Κρατάω τα μωρά και βαριέμαι ΤΟΟΟΟΣΟ πολύ». (Η βαρεμάρα φαίνεται να είναι το βασικό έναυσμα της εφηβικής επικοινωνίας).

Όπως και οι περισσότεροι συνομήλικοί της, η Philippa δεν θα χρησιμοποιούσε ποτέ το τηλέφωνό της για να τηλεφωνήσει κάποιον, εκτός ίσως από τους γονείς της – για να τους καθησυχάσει όταν δεν βρίσκεται εκεί που θα έπρεπε ή να τους ζητήσει να έρθουν να την πάρουν όταν είναι εκεί και τους περιμένει. Οι κλήσεις είναι ακριβές και δεν μπορείς να τηλεφωνήσεις μέσα στην τάξη (δεν θα έπρεπε ούτε και να στέλνεις μηνύματα κανονικά, αλλά «πολλοί το κάνουν»).

Η Philippa έχει επίσης 639 φίλους στο Facebook και ισχυρίζεται πως γνωρίζει «τη μεγαλύτερη πλειοψηφία» τους (παρόλο που ορισμένοι, παραδέχεται, βρίσκονται «αρκετά χαμηλά στην τροφική αλυσίδα») «Δεν θέλω να φανώ ψωνισμένη ή κάτι τέτοιο, αλλά είμαι αρκετά δημοφιλής», λέει. «Ο λόγος είναι επειδή δεν έχω κοινωνική ζωή έξω από την κρεβατοκάμαρά μου». Όταν της τηλεφωνώ, 129 από τους φίλους της είναι online.

Η πιο δημοφιλής ώρα για να μπεις στο Facebook είναι αμέσως μετά το σχολείο και κατά 9 με 10 το βράδυ. «Μπορείς να έχεις περίπου 10 chat ανοιχτά την ίδια στιγμή, από κει και μετά καθυστερείς και πρέπει να σβήσεις ορισμένους», λέει η Philippa. Ποια είναι τα θέματα που συζητάνε; «Γενικότερα πειραζόμαστε και τη λέμε ο ένας στον άλλον. Μιλάμε πολύ για πάρτι και για φωτογραφίες πάρτι». Για να κερδίσεις κύρος, είναι σημαντικό να έχεις ένα καλό, ενεργό προφίλ στο Facebook: πολλές αναρτήσεις, πολλές φωτογραφίες στις οποίες σε έχουν “ταγκάρει”.

Ορισμένες φορές, όμως, υπάρχουν και κλάματα. Όλοι έχουν γίνει μάρτυρες του διαδικτυακού εκφοβισμού, αλλά το χειρότερο πράγμα που συνέβη στη Philippa ήταν όταν κάποιος ανέβασε μία «πραγματική φρικτή φωτογραφία μου, με ένα απαίσιο διπλοσάγονο» και έπειτα αρνήθηκε να την κατεβάσει. «Έλεγε συνέχεια «Δεν υπάρχει περίπτωση, από τότε που την ανέβασα αυξήθηκε η επισκεψιμότητα στο προφίλ μου κατά 400%»», λέει η Philippa. Είναι πολύ εύκολο, πιστεύει η ίδια, να αισθανθείς μικρός και απομονωμένος στο Facebook.

Υπάρχουν και άλλα μειονεκτήματα. Όπως δείχνουν και τα τελευταία δημοσιεύματα, οι έφηβοι ενημερώνονται ολοένα και περισσότερο για τους κινδύνους από τα αρπακτικά του ίντερνετ. «Η ιδιωτική ασφάλεια είναι ένα μεγάλο ζήτημα», λέει η Emily. «Μου κάνουν αιτήματα φιλίας άνθρωποι που δεν γνωρίζω και δεν έχω ξανακούσει στη ζωή μου – τους αγνοώ. Έχω ένα κλειστό προφίλ. Το προσέχω πολύ αυτό».

Μία έρευνα του 2009 ανακάλυψε πως το 45% περίπου των εταιρειών στην Αμερική ελέγχουν τη δραστηριότητα των υποψηφίων για θέσεις εργασίας στα κοινωνικά δίκτυα ενώ το 35% αναφέρει πως έχει απορρίψει ανθρώπους λόγω των όσων ανακάλυψαν. Τα πανεπιστήμια και τα κολλέγια, παρομοίως, έχουν αρχίσει να ερευνούν τα διαδικτυακά προφίλ. «Πρέπει να είσαι προσεκτικός», λέει ο Cameron Kirk, ο οποίος φαίνεται πως είναι έξυπνος και γνωρίζει αρκετά για τα 14 του χρόνια. «Πολλά πράγματα μπορούν εύκολα να παρεξηγηθούν». Η Emily συμφωνεί, αλλά συμπληρώνει: «Προσωπικά, λατρεύω την ιδέα πως ό,τι ανεβαίνει βρίσκεται πλέον για πάντα εκεί. Θα ήταν υπέροχο να μπορείς να επιστρέψεις σε αυτό αργότερα και να δεις όλα τα συναισθήματα και τις σχέσεις που είχες τότε».

Η Lenhart από το Pew αναφέρει πως η έρευνα [της Danah Boyd από τη Microsoft Research] αποκάλυψε μία χαρακτηριστική διαφορά στη συμπεριφορά πολλών εφήβων σε σχέση με την διαδικτυακή ιδιωτική ασφάλεια. «Έφηβοι που έχουν στόχο το κολλέγιο, από μεσαίες και υψηλές κοινωνικά οικογένειες τείνουν να προσέχουν περισσότερο τι ανεβάζουν στο διαδικτυακό προφίλ τους, τι λένε για τον εαυτό τους, και τι συνέπειες θα έχουν αυτά στις ευκαιρίες τους για εργασία και εκπαίδευση», αναφέρει. «Οι άλλοι έχουν την τάση να μοιράζονται όσο περισσότερο υλικό μπορούν, επειδή αυτή είναι η ευκαιρία τους να αποκτήσουν φήμη ή η δυνατότητά τους να «ξεφύγουν»».

Η ερώτηση που απασχολεί τους περισσότερους γονείς, ωστόσο, είναι αν μία τόσο πρωτοφανής, σχεδόν μη υπολογίσιμη στροφή προς τη μη διαπροσωπική επικοινωνία μπορεί με κάποιο τρόπο να αλλάξει τους εφήβους μας – αποδυναμώνοντας την ικανότητά τους να κάνουν πιο παραδοσιακές σχέσεις, μετατρέποντάς τους σε ενήλικες που είναι αιχμάλωτοι από την οθόνη και αντιμετωπίζουν προβλήματα κοινωνικά. Κι όμως οι έφηβοι φαίνεται να είναι αρκετά λογικοί. Ο Callum O’Connor, 16, αναφέρει πως υπάρχει μία μεγάλη διαφορά μεταξύ της επικοινωνίας στο διαδίκτυο και της διαπροσωπικής. «Πρόσωπο με πρόσωπο η επικοινωνία είναι πιο ξεκάθαρη», λέει. «Το Facebook και τα instant messages είναι αποκομμένες μορφές επικοινωνίας. Είναι πολύ εύκολο να παρεξηγηθεί κάτι, να παρερμηνευθεί κάτι που λέγεται. Είναι τρομερά εύκολο να πεις απαίσια πράγματα. Ανησυχώ διαρκώς – μήπως αυτό φανεί άκαρδο, πόσα φιλάκια να προσθέσω στο τέλος, μπορώ να το πω αυτό άραγε;»

Είναι βέβαιος πως αυτό που συμβαίνει στο διαδίκτυο «δεν είναι εντελώς πραγματικό. Ορισμένοι άνθρωποι φαίνεται πως θεωρούν ότι είναι, αλλά μπορώ να καταλάβω τη διαφορά. Πραγματικά δεν είναι το ίδιο». Η Emily συμφωνεί: «Είναι περίεργο. Αν κάνω ένα μεγάλο καβγά στο Facebook, την επόμενη μέρα θα σκεφτώ είχε κάποιο νόημα; Ήταν τόσο σημαντικό; Πάντοτε προσεγγίζω μετά το άτομο αυτό και συζητάω μαζί του κατά πρόσωπο, για να δω τα συναισθήματά του και τις εκφράσεις του. Αλλιώς δεν μπορείς να γνωρίζεις. Είναι περίπλοκο».

Η Emily είναι αρκετά σίγουρη πως τα κοινωνικά δίκτυα και τα μηνύματα δεν αλλάζουν αυτό που είναι. «Τόσο στο διαδίκτυο όσο και έξω από αυτό είμαι το ίδιο άτομο. Όλα αυτά είναι μία προέκταση της πραγματικής ζωής, δεν την αντικαθιστούν». Η Olivia Stamp, 16 ετών, που επίσης φαίνεται να έχει αυτογνωσία, πιστεύει πως η κοινωνική δικτύωση στην ουσία τη βοηθά να είναι περισσότερο ο εαυτός της. «Θεωρώ τον εαυτό μου πολύ ντροπαλό άτομο», λέει. «Γι’ αυτό και είναι στην ουσία πιο εύκολο να είμαι ο εαυτός μου στο Facebook επειδή μπορείς να επεξεργάζεσαι τα όσα λες, να πάρεις το χρόνο σου – δεν αισθάνεσαι άβολα. Σίγουρα αισθάνομαι μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση online – αισθάνομαι περισσότερο ο εαυτός μου, αυτός που κρύβω πίσω από τη ντροπή».

Αυτές οι νέες τεχνολογίες επικοινωνίας, λέει η Olivia είναι «απλά μία βελτίωση, ένας εμπλουτισμός στην πραγματικότητα. Φέρνουν τους ανθρώπους ακόμη πιο κοντά, στην ουσία, χωρίς να αντικαθιστούν τίποτα. Δεν είμαστε κοινωνικά ανώμαλοι. Κοιτάξτε μας!» Και οι ειδικοί δείχνουν να το υποστηρίζουν αυτό. Η Valkenburg λέει: «Από την έρευνά μας δεν υπάρχει προς το παρόν λόγος ανησυχίας σχετικά με το κοινωνικό αντίκτυπο που έχει η διαδικτυακή επικοινωνία – αλλά είναι ακόμη νωρίς. Τι θα γινόταν αν η συνεχείς αυτοεπιβεβαίωση που αισθάνονται οι έφηβοι online μετατραπεί σε υπέρμετρη αυτοπεποίθηση και ναρκισσισμό; Δεν γνωρίζουμε ακόμη».

Η Lenhart το θέτει διαφορετικά. «Η έρευνά μας δείχνει πως ο χρόνος της προσωπικής επικοινωνίας μεταξύ των εφήβων δεν έχει αλλάξει τα τελευταία πέντε χρόνια. Η τεχνολογία απλά προσέθεσε άλλο ένα επίπεδο. Βεβαίως θα βρείτε μελέτες που ισχυρίζονται ότι το ψηφιακό networking κάνει κακό. Υπάρχουν όμως και άλλες τόσες που δείχνουν το αντίθετο».

Θα έπρεπε, προτείνει, να κάνουμε ένα βήμα πίσω. «Το τηλέφωνο, το αυτοκίνητο, η τηλεόραση – όλα αυτά, στο δικό τους χρόνο, άλλαξαν ριζικά τον τρόπο με τον οποίο οι έφηβοι επικοινωνούν μεταξύ τους και με άλλους. Πώς αντιδρούσαν οι γονείς τότε; Με την ίδια γκρίνια και την ίδια αγωνία που έχουν και τώρα. Οι τεχνολογίες αυτές, άλλαξαν απόλυτα τις ζωές μας. Αλλά έχει να κάνει με την κάθε γενιά».

[divider]

Πώς είναι άραγε τα πράγματα σήμερα, 4 χρόνια μετά από την πρώτη δημοσίευση αυτού του κειμένου; Πιστεύετε πως έχουμε γίνει ακόμη πιο εξαρτημένοι από την τεχνολογία;