Ο θεσμός της παρένθετης μητρότητας

γράφει ο δικηγόρος Θεσ/νίκης Κωνσταντίνος Βουλκίδης

Τα τελευταία χρόνια, εν όψει των συχνών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν τα ζευγάρια στην απόπειρα τεκνοποίησης, έχει γίνει αρκετά συχνό και στην χώρα μας το φαινόμενο του «δανεισμού μήτρας» ή της παρένθετης μητέρας. Η πρακτική αυτή έχει αποτελέσει αρκετές φορές μάλιστα και θέμα κινηματογραφικών ταινιών, τηλεοπτικών εκπομπών και λογοτεχνικών βιβλίων, με αποτέλεσμα όπως σε όλα τα παρόμοια θέματα που προκαλούν το έντονο κοινωνικό ενδιαφέρον να έχει γίνει αντικείμενο διαδόσεων και θεωριών που μάλλον απέχουν από την νομική πραγματικότητα. Μιας και το θέμα παρουσιάζει έντονο ενδιαφέρον για πολλές υποψήφιες μητέρες, ας εξετάσουμε με απλό τρόπο τι προβλέπει η ελληνική νομοθεσία.

Αρχικά, να ξεκαθαρίσουμε ότι πουθενά στον Αστικό Κώδικα δεν γίνεται αναφορά σε «παρένθετη μητέρα» ή «δανεισμό μήτρας». Η πρακτική αυτή αναφέρεται απλά ως «μεταφορά στο σώμα άλλης γυναίκας γονιμοποιημένων ωαρίων».

Πώς μπορεί η υποψήφια μητέρα να συμφωνήσει με μία γυναίκα ώστε αυτή να κυοφορήσει το παιδί της;

Η συμφωνία της υποψήφιας μητέρας με την παρένθετη μητέρα είναι υποχρεωτικά γραπτή. Σε αυτήν πρέπει να συμβάλλονται τόσο η υποψήφια μητέρα και ο σύζυγός της αν υπάρχει, όσο και η παρένθετη μητέρα και ο δικός της σύζυγος. Στην συμφωνία αυτή απαγορεύεται να υπάρχει οποιοδήποτε αντάλλαγμα για τις «υπηρεσίες» της παρένθετης μητέρας, εκτός φυσικά από την κάλυψη των εξόδων της κύησης και του τοκετού.

Μετά την υπογραφή της συμφωνίας χρειάζεται κάτι άλλο;

Ναι, χρειάζεται οπωσδήποτε δικαστική άδεια. Αυτή πρέπει να δοθεί από το αρμόδιο Δικαστήριο μετά από αίτηση της γυναίκας που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί, και οπωσδήποτε πριν την μεταφορά του γονιμοποιημένου ωαρίου στην παρένθετη μητέρα, αλλιώς μητέρα του τέκνου θεωρείται η κυοφορούσα (παρένθετη) και όχι η αιτούσα.

Ποιες είναι οι προϋποθέσεις για να δοθεί η δικαστική άδεια;

Πρώτον, όπως προαναφέραμε, να υπάρχει η γραπτή συμφωνία. Δεύτερον, η αιτούσα που επιθυμεί να γίνει μητέρα πρέπει να αδυνατεί να τεκνοποιήσει για ιατρικούς λόγους, ή έστω να κινδυνεύει το έμβρυο και η ίδια από την πιθανή κυοφορία της. Τρίτον, πρέπει και οι δύο γυναίκες να έχουν την μόνιμη κατοικία τους στην Ελλάδα. Τέταρτον, πρέπει η παρένθετη μητέρα να είναι κατάλληλη ιατρικά για τεκνοποίηση.

Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ωάριο της παρένθετης μητέρας;

Όχι, το ωάριο πρέπει να είναι είτε της γυναίκας που επιθυμεί να γίνει μητέρα, είτε και τρίτης γυναίκας. Εάν τυχόν χρησιμοποιηθεί για την γονιμοποίηση ωάριο της παρένθετης μητέρας, τότε το τέκνο που θα γεννηθεί είναι νομικά δικό της παιδί και η μόνη διέξοδος για να καλυφθεί η υποψήφια μητέρα είναι η υιοθεσία – πάντα με την έγκριση και συμφωνία της παρένθετης μητέρας.

Έχει η παρένθετη μητέρα δικαίωμα επικοινωνίας ή άλλο δικαίωμα επί του τέκνου;

Όχι, δεν προκύπτει από τον Νόμο κανένα δικαίωμα της παρένθετης μητέρας, πλην εκείνο της αμφισβήτησης της μητρότητας εντός προθεσμίας έξι μηνών από την γέννηση του τέκνου. Μπορεί δηλαδή να ασκήσει αγωγή κατά της μητέρας, προβάλλοντας τον ισχυρισμό ότι το γονιμοποιημένο ωάριο ήταν δικό της, οπότε και αναγνωρίζεται αυτή (η παρένθετη) ως νόμιμη μητέρα του παιδιού.

Μπορεί οποιαδήποτε γυναίκα να γίνει παρένθετη μητέρα;

Ναι, αρκεί να είναι μόνιμη κάτοικος Ελλάδας, ενήλικη, να πληρεί τα ιατρικά κριτήρια της σωματικής και ψυχικής υγείας, και να συμφωνεί ο τυχόν σύζυγός της.