Η αντίληψη του εαυτού είναι αποκλειστικά ανθρώπινη ιδιότητα;

Οι περισσότεροι ιδιοκτήτες σκύλων έχουν πειραματιστεί βάζοντας έναν καθρέφτη μπροστά στο σκύλο τους. Άραγε αναγνωρίζει τον εαυτό του; Οι έρευνες σεζόν μας λένε ότι είδη κατώτερα των πρωτευόντων θηλαστικών δεν αναγνωρίζουν τον εαυτό του στον καθρέφτη. Οι χιμπατζήδες τον αναγνωρίζουν, αρκεί να έχουν κοιτάξει τον εαυτό τους σε καθρέφτες. Όταν έχουν αυτή την εμπειρία, θα χρησιμοποιήσουν τον καθρέφτη για να εξετάσουν και να περιποιηθούν τον εαυτό τους (αυτόκατευθυνόμενη συμπεριφορά), πάρα θα αγνοήσουν το είδωλο τους ή θα αντιδράσουν σαν να πρόκειται για κάποιο άλλο μέλος του είδους τους ( π.χ. Τα ψάρια είναι επιθετικά απέναντι στο καθρέφτικό του είδωλο).

Η έρευνα της ανάπτυξης της αυτoκατευθυνόμενης συμπεριφοράς των βρεφών μπροστά στον καθρέφτη δείχνει ότι ανάπτυξη της αυτοαναγνώρισης είναι μια συνεχής διαδικασία, που αρχίζει ήδη από την ηλικία των τεσσάρων μηνών. Σε αυτή την ηλικία τα βρέφη αντιδρούν κάπως στην σχέση ανάμεσα στις κινήσεις τους και στις μεταβολές των κατοπτρικών ειδώλων. Και η αναγνώριση συγκεκριμένων γνωρισμάτων του εαυτού τους; Αν ένα βρέφος κοιταχτεί πρώτα στον καθρέφτη, μετά του βάλουν κοκκινάδι στη μύτη και μετά ξανά κοιταχτεί στον καθρέφτη, θα αντιδράσει στο σημάδι από το κοκκινάδι με τρόπο που να δηλώνει ότι αναγνωρίζει τον εαυτό του; Αυτή η συγκεκριμένη αναγνώριση κάποιου χαρακτηριστικού στο πλαίσιο της αυτοκατευθυνόμενης συμπεριφοράς με τον καθρέφτη φαίνεται να ξεκινάει περίπου από το πρώτο έτος.

Η αναγνώριση του εαυτού, είτε εκφράζεται στην αυτοκατευθυνόμενη συμπεριφορά με τον καθρέφτη είτε αλλού, είναι δυνατόν να σχετίζεται με την ανάπτυξη της συνείδησης και του νου. Είναι αυτονόητο ότι το ζήτημα αυτό έχει μεγάλη ψυχολογική σημασία. Διότι δε σημαίνει απλά πως μπορούμε να έχουμε επίγνωση του εαυτού μας και να τρέφουμε συναισθήματα για τον εαυτό μας, αλλά πως μπορούμε να γνωρίσουμε και να συμμεριζόμαστε τα συναισθήματα των άλλων. Θα ήταν πράγματι ειρωνεία αν οι ίδιες διαδικασίες που μας επιτρέπουν να τρέφουμε τα χειρότερα συναισθήματα για τον εαυτό μας, μας έδιναν την ευκαιρία να νιώσουμε μεγαλύτερη κατανόηση για τους άλλους.

Καθρέφτη, καθρεφτάκι μου, είμαι λοιπόν εγώ; Φαίνεται πως αυτό το ερώτημα μπορούν να το θέσουν ορισμένα μόνο είδη. Στους ανθρώπους απαιτείται κάποια ωρίμανση, αλλά η αυτοαναγνώριση αρχίζει να αναπτύσσεται σχετικά νωρίς και παραμένει και στην υπόλοιπη ζωή ένα σημαντικό χαρακτηριστικό.

ΠΗΓΗ: Lewis & Brooks – Gunn, 1979

Απόσπασμα από το Βιβλίο  «Θεωρίες προσωπικότητας, ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ», σελ. 244-1245 , ΤΥΠΩΘΗΤΩ – ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΑΡΔΑΝΟΣ, Αθήνα 2001