Εφηβική ψυχολογία. Ποια λάθη κάνουμε οι γονείς;

Η καθηγήτρια ψυχολογίας Φωτεινή Τσαλίκογλου γράφει για την εφηβεία και το μεγάλο στοίχημα των γονιών, των εκπαιδευτικών και της κοινωνίας: τη δημιουργία αυτόνομων ενηλίκων. Άραγε οι γονείς μπορούμε να κατανοήσουμε της εφηβικές ανάγκες; Τι πραγματικά θέλουν τα παιδιά μας; Τα ακούμε ή αρκούμαστε στο να βάζουμε ετικέτες στην συμπεριφορά τους;

” τα πλέον σύγχρονα παιδιά με ανοιχτά τα στόματα
και τις ψυχές τους στον αέρα”.

Ανδρέας Εμπειρίκος

Η εφηβεία μέσα από την εκπαιδευτική κρίση των ημερών μας, βρίσκεται στο επίκεντρο ενός καθημερινού μυθοπλαστικού λόγου που μετά πάθους αναπτύσσεται και αναπαράγεται δια του Τύπου και των μέσων μαζικής ενημέρωσης. ο έφηβος, στο στόχαστρο, μεταμορφώνεται σε «ήρωα» , άλλοτε σε «υποκινούμενο θύμα» ή «ανατρεπτικό στοιχείο» και άλλοτε πάλι σε «ανεπρόκοπο χαβαλεντζή». Σε κάθε περίπτωση, είτε μέσα από εξωραϊστικές είτε μέσα από δαιμονοποιητικές νουθεσίες, ο έφηβος δε γλυτώνει τη μυθοποίηση. Κι εδώ όμως είναι που χάνεται και διαστρέφεται η δυνατότητα επαφής μας με την πραγματικότητα του εφήβου.

Η ψυχολογία θα είχε κάποιο λόγο εδώ, κάποιο λόγο να αρθρώσει προκειμένου να γίνει κατανοητός ο ξεχωριστός ρόλος που διαδραματίζει η περίοδος της εφηβείας στην εξέλιξη του ανθρώπινου ψυχισμού. μια περίοδος. μια περίοδος που ανέκαθεν γεννούσε απορία, θαυμασμό, οργή, τρυφερότητα, φόβο, αγάπη. και έναν καλά συγκαλυμμένο και λογοκριμένο «φθόνο της νεότητας».

Πιο υποψιασμένες από εμάς, οι πρωτόγνωρες φυλές αναγνώριζαν την ιδιαιτερότητα της περιόδου αυτής μέσα από την θεσμοθέτηση των τελετουργιών μύησης. Ζώντας χωριστά από την υπόλοιπη κοινότητα, αγόρια και κορίτσια μάθαιναν την τέχνη να γίνουν άντρες και γυναίκες, μέσα από την εκπαίδευση και σκληρές δοκιμασίες (στέρηση ύπνου, τροφής κτλ. ). Επιστρέφοντας στο τέλος της χρονιάς στο χωριό τους περίμεναν γιορτές, πανηγυρισμοί και μια καινούρια θέση με ξεκάθαρους ρόλους και προσδοκίες μέσα στην κοινότητα της φυλής.

Με την εξέλιξη αναπόφευκτα προέκυψαν και οι κακοδαιμονίες! Οι δυσδιάκριτοι και αντινομικοί ρόλοι των εφήβων, η αβέβαιη θέση, η σύγχυση ως προς τους ρόλους και την ταυτότητα. μόνος του ο έφηβος καλείται να τα βγάλει πέρα με το αίτημα της ενηλικίωσης σε μια ολοένα και πιο ανταγωνιστική κοινωνία όπου η παρατεταμένη εφηβεία σημαίνει και μια επ’ αόριστον αναβολή πρόσβασης στα κέντρα της εξουσίας.

Κι όμως δεν είναι φαινόμενο του αιώνα μας. «Μακάρι η νεότητα να μπορούσε τα χρόνια αυτά να πέσει σε έναν ύπνο βαθύ». η ευχή που διατύπωσε ο Shakespeare στο «Χειμωνιάτικο Παραμύθι» φανερώνει τη διαχρονικότητα της εφηβικής κρίσης.

Η ανάπτυξη της επιστημονικής ψυχολογικής σκέψης στη διάρκεια του αιώνα μας κατόρθωσε να ρίξει φως στους δαιδάλους του εφηβικού ψυχισμού. Έγινε φανερό ότι η αποδέσμευση από τις ισχυρές γονεϊκές εικόνες, ο οικογενειακός απογαλακτισμός, βρίσκεται στην καρδιά των διεργασιών της εφηβείας. αμφιθυμίες, φόβοι, αγωνίες, παλινδρομήσεις συνοδεύουν το άλμα προς τα εμπρός, που προϋποθέτει το πέρασμα από την παιδική στην ενήλικη ζωή. Το βασανιστικό ερώτημα «ποιος είμαι» και η αγωνιώδης προσπάθεια του εφήβου να υπάρξει ως ενιαία και ξεχωριστή οντότητα χρωματίζουν με σκοτεινά και φωτεινά χρώματα την εν λόγω κρίσιμη φάση.

Αν λάβουμε υπόψη μας αυτά τα δεδομένα που μας προσφέρει η ψυχολογία, έχω την αίσθηση ότι η διαχείριση της σημερινής εκπαιδευτικής κρίσης έχει αποτύχει ως προς τον τρόπο αντιμετώπισης του εφήβου. Ιδιαίτερα ευαίσθητος στο βλέμμα του άλλου, ο έφηβος θα χρησιμοποιήσει τον άλλο ως καθρέφτη του εαυτού του. Ο μηχανισμός της αυτοεκπληρούμενης προφητείας είναι εδώ δραματικά παρών. «Αν ορίσεις κάτι σαν πραγματικό, γίνεται πραγματικό στις συνέπειές του». «Επικίνδυνο, ανατρεπτικό στοιχείο», ¨χαλεβαντζής», «αθώο θύμα ξένων κέντρων αποφάσεων», τι άλλο κάνουν οι ετικέτες αυτές από το να υπονομεύουν την πιο θεμελιώδη εφηβική διεργασία;Εκείνη που στοχεύει στην αναζήτηση του εαυτού, στη διαμόρφωση του Εγώ μη χειραγωγήσιμου, μη ελεγχόμενου.

Η ανάγκη επενέργειας στο περιβάλλον, η μη υποταγή σε ξένους επικαθορισμούς, η ανάγκη να πει «υπάρχω», «εγώ είμαι που θέλω», «εγώ είμαι που επιθυμώ», «τα πράγματα δεν εξελίσσονται ερήμην μου», «είμαι υποκείμενο του λόγου και των επιθυμιών μου». Σε αυτές τις προτάσεις περικλείεται το στοίχημα που θέτει ο έφηβος στον εαυτό του.

Α θέλουμε υπεύθυνους και συνειδητούς νέους, αν δεν θέλουμε αλλοτριωμένους, απαθείς και αδιατάρακτους έφηβους, ή αναίτια και ακατάπαυστα εξοργισμένους, οφείλουμε να τους αντιμετωπίσουμε όπως τους αξίζει. Έχω την αίσθηση πως πίσω από το εκπαιδευτικό στοίχημα κρύβεται ένα στοίχημα ακόμα μεγαλύτερο από εκείνο της γνώσης: το στοίχημα μια αυτόνομης ύπαρξης. Ας μην αφήσουμε το στοίχημα αυτό να υπονομευθεί ηθελημένα ή ίσως και αθέλητα.

Από το βιβλίο της κυρίας Φωτεινής Τσαλίκογλου, «Η ψυχολογία της καθημερινής ζωής” (εκδόσεις Καστανιώτη) που κυκλοφόρησε το 2008. Το απόσπασμα πρωτοδημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ.

πηγή