Επηρεάζει η τεχνολογία τον εγκέφαλο του μωρού μου;

γράφει ο Ben Popper

Κόντευαν να σπάσουν τα νεύρα μου, πολλοί γονείς το παθαίνουν αυτό, και ήταν περίπου στους δυόμιση μήνες. Ο νεογέννητος γιος μου, Oliver, περνούσε μία φάση όπου και οι πέντε του αισθήσεις άρχιζαν να ξυπνούν. Και μόνο που βρισκόταν ο ίδιος όρθιος, ήταν ευερέθιστος – μερικές φορές ξεσπούσε σε κλάματα όταν ανάβαμε ένα δυνατό φως ή κλείναμε δυνατά μία πόρτα.

Ήταν αργά το απόγευμα και καθόταν στην αγκαλιά μου ουρλιάζοντας. Τον κούνησα, τον τάισα, του άλλαξα την πάνα,  τίποτα δε βοηθούσε. Στην απόγνωσή μου έκανα κάτι που ως τότε απέφευγα: άρπαξα το iPhone μου και άνοιξα το app με τα κόμικς. Καθώς άρχισα να γυρίζω τις σελίδες του νέου Wolverine, το κλάμα σταμάτησε. Το στοματάκι του έμεινε ανοιχτό από θαυμασμό. Πήρα το χέρι του και το έσυρα πάνω στην οθόνη. Μία νέα εικόνα εμφανίστηκε. Χαμογέλασε ευχαριστημένος.

Η μητέρα μου βγήκε από την κουζίνα. «Τι του δείχνεις;» με ρώτησε σοκαρισμένη. «Δεν ξέρεις πόσο κακό κάνει στον εγκέφαλό του;»

«Δεν είναι τόσο επικίνδυνο μαμά» απάντησα, απομακρύνοντάς την. «Αν παίξει λίγη ώρα με το κινητό μου δεν θα πάθει κάτι».

Η γυναίκα μου που μας άκουγε, μπήκε κι αυτή στη συζήτηση από το διπλανό δωμάτιο. «Θα τον κάνεις φυτό», φώναξε.

«Είστε κι οι δύο τρελές», είπα οργισμένος, καθώς έβαζα και πάλι το κινητό στην τσέπη μου. Ο Oliver ξέσπασε σε κλάματα.

Σπασμωδική τεχνοφοβία

Στις αρχές της, κάθε νέα τεχνολογία δαιμονοποιήθηκε από αυτούς που πίστευαν πως κάνει κακό στα παιδιά. Το 1835, το American Annals of Education έκρινε πως η «συνεχής ανάγνωση» μυθιστορημάτων «οδηγεί αναπόφευκτα στην απώλεια της σκέψης και σταματά την ανάπτυξη των γνωστικών λειτουργιών στο νεαρό μυαλό, ενισχύοντας την άνιση ανάπτυξη. Όποιος διάβαζε πολύ δεν είχε χρόνο για περισυλλογή».

Το ραδιόφωνο ήταν τόσο εθιστικό, προειδοποιούσαν οι γονείς, που τα παιδιά έχαναν τα γεύματά τους για να το παρακολουθήσουν και τα έργα μετέτρεπαν τους θεατές σε ανώμαλους εγκληματίες. Η τηλεόραση ήταν μία έρημος για τη νοημοσύνη. Τα βιντεοπαιχνίδια σε έκαναν δολοφόνο. Όσο για τα κόμικς, ο Dr. Fredric Wertham γράφει το 1948:

«Κακοσχεδιασμένα, κακογραμμένα και κακοτυπωμένα – ταλαιπωρούν τα νεαρά μάτια και το νευρικό τους σύστημα – αυτοί οι χάρτινους εφιάλτες προκαλούν βίαιες εκρήξεις… Εκτός και αν επιθυμούμε μία γενιά ακόμη πιο άγρια από την προηγούμενοι, θα πρέπει γονείς και καθηγητές σε όλη την Αμερική να συνεργαστούμε και να εξαλείψουμε τα κόμικς».

Θεώρησα την καχυποψία της γυναίκας μου σε σχέση με την οθόνη του κινητού άλλη μία μορφή σπαστικής νοσταλγίας που κάνει τους ανθρώπους να πιστεύουν πως τα νέα gadgets είναι εθιστικά, επικίνδυνα, και μπορούν να επηρεάσουν πέρα από τον τρόπο που σκεπτόμαστε και τον τρόπο που λειτουργεί το σώμα μας. Λίγες μέρες μετά το περιστατικό με το iPhone, όμως, έλαβα ένα email από τη μητέρα μου με links σε μια δεκαριά επιστημονικές μελέτες σχετικά με τις επιπτώσεις που έχουν η τηλεόραση, οι υπολογιστές και τα βιντεοπαιχνίδια στα αναπτυσσόμενα παιδιά μυαλά. Πολύς χρόνος μπροστά στην οθόνη μπορεί να οδηγήσει σε καθυστέρηση στις γλωσσικές ικανότητες, κακή συγκέντρωση, συναισθηματική αστάθεια και ένα μεγαλύτερο κίνδυνο ανάπτυξης της διαταραχής απόσπασης της προσοχής. Το 2011, η έγκριτη Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής ανακήρυξε επισήμως πως η έκθεση παιδιών ηλικίας μικρότερης των δύο ετών σε οθόνες είναι επιβλαβής. Τα πιο καταδικαστικά από τα στοιχεία που μου έστειλε η μητέρα μου ήταν αυτά της Millennium Cohort Study, που παρακολούθησε την υγεία και ανάπτυξη των παιδιών στο Ηνωμένο Βασίλειο από το 2000 έως το 2002. Ανακάλυψε πως μέχρι την ηλικία των 5 ετών, τα παιδιά που περνούσαν περισσότερες από τρεις ώρες την ημέρα μπροστά από μία οθόνη είχαν μεγαλύτερες πιθανότητες να εκδηλώσουν αντικοινωνική συμπεριφορά όπως το να τσακωθούν και να κλέψουν, σε σχέση με τους συνομηλίκους τους. Όπως φαινόταν, δεν εμπόδιζα απλά το πνευματικό δυναμικό του γιου μου. Τον μετέτρεπα σε έναν επικίνδυνο χούλιγκαν.

«Πολύς χρόνος μ’ αυτές τις οθόνες μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη συγκέντρωση.»

«Προβληματίζομαι αρκετά με τις επιπτώσεις που έχει η τεχνολογία στα μικρά παιδιά», λέει ο Dr. Gary Small – καθηγητής στο Semel Institute for Neuroscience and Human Behavior και συγγραφέας του iBrain. «Πολύς χρόνος μ’ αυτές τις οθόνες μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη συγκέντρωση και μειωμένες κοινωνικές δεξιότητες στη μετέπειτα ζωή τους». Το νέο κύμα των smartphones και των tablets, λέει ο Small, είναι πιο ακαταμάχητο από την τηλεόραση. «Όταν βάζουμε παιδιά σε ένα δωμάτιο με ένα iPad, θα προτιμήσουν εκείνο αντί άλλα παιχνίδια. Πολλές φορές θα το προτιμήσουν ακόμη και από την ίδια τους τη μητέρα».

Όσο και αν με πλήγωνε, αυτό ήταν ένα αντικειμενικό στοιχείο που δεν μπορούσα να αγνοήσω. Είμαι ο άνθρωπος που πέφτει για ύπνο διαβάζοντας το Twitter. Τουλάχιστον μία φορά το μήνα βρίσκομαι να παρασύρομαι τόσο από το παιχνίδι που παίζω στο iPhone που χάνω τη στάση μου στο μετρό. Η αγάπη μου για τον ψηφιακό κόσμο με οδήγησε σε μία λαμπρή καριέρα, αλλά τώρα φαινόταν πως η φύση του εξαρτημένου από την τεχνολογία μπαμπά έκανε κακό στο γιο μου. Όταν τον έβαζα στην αγκαλιά μου όσο εγώ σερφάριζα στο διαδίκτυο, ήταν σαν να υπέβαλα παθητικά τον εγκέφαλό του σε κάτι κακό;

Το πρώτο iPad του μωρού

Τα πρώτα δύο χρόνια της ζωής ενός βρέφους, ο εγκέφαλος τριπλασιάζεται σε μέγεθος, σηματοδοτώντας μία περίοδο δυναμικής ανάπτυξης που δεν θα υπάρξει άλλη αντίστοιχη στη ζωή του. Τα πρώτα αυτά χρόνια είναι κρίσιμα για τη διανοητική εξέλιξη, θέτοντας τις βάσεις για την ενηλικίωση. Οι συνάψεις, οι συνδέσεις μεταξύ νευρώνων και εγκεφάλου, αυξάνονται δραματικά. Γεννιόμαστε με 2500 συνάψεις για κάθε νευρώνα, αλλά ως την ηλικία των τριών ετών έχουμε γύρω στις 15000. Από το σημείο εκείνο ο αριθμός των νευρικών συνδέσεων αρχίζει να μειώνεται. Αυτό εξηγεί, για παράδειγμα, γιατί τα παιδιά είναι σε θέση να μάθουν μία δύσκολη γλώσσα που οι ευφυείς ενήλικες αργότερα δυσκολεύονται να μάθουν.

Για μένα, αυτό το επιχείρημα είναι υπέρ του να δώσω στον γιο μου πρόσβαση στην τεχνολογία από νωρίς. Αν το παράδειγμα για το αναπτυσσόμενο μυαλό του είναι το να επιλέγει με το δάχτυλό του διάφορες εφαρμογές και να παίζει διαδραστικά παιχνίδια, θα είναι σε θέση αργότερα να δημιουργήσει εξαιρετικά ψηφιακά εργαλεία. Γιατί να εστιάσω στα βιβλία όταν αφού στην εφηβεία του τα βιβλία θα έχουν γίνει σκονισμένα κατάλοιπα του παρελθόντος όπως ο τηλέγραφος και η γραφομηχανή;

Αν ο Oliver θέλει να γίνει πρωταθλητής στο πατινάζ στον πάγο ή να δουλεύει ως υπάλληλος στα διόδια, εγώ θα τον στηρίξω. Αλλά ως γονιός με το προνόμιο να τον οδηγήσω στην κατεύθυνση που εγώ θεωρώ σωστή, ακολουθώ το motto του Douglas Rushkoff: προγραμμάτισε ή προγραμματίσου. Το να μαθαίνεις να αγαπάς την τεχνολογία, να αναπτύσσεις εφαρμογές και κώδικες, είναι οι καλύτερες ικανότητες που μπορώ να του μεταφέρω για να έχει ένα λαμπρό μέλλον.

Αυτό που έχει σημασία είναι η διαφορά μεταξύ παθητικής και ενεργητικής κατανάλωσης

Προσπαθώντας να δικαιολογήσω αυτό το σκεπτικό, κάλεσα τον Dr. Dimitri Christakis, διευθυντή στο Center for Child Health, Behavior and Development του Seattle Children’s Research Institute. «Οι οθόνες είναι απλά ένας μηχανισμός που παρέχει υλικό. Οι γονείς θα πρέπει να δώσουν την προσοχή τους στο υλικό», μου είπε. Το να απαγορεύσουμε όλες τις οθόνες, είπε, δεν έχει νόημα. «Είμαι μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Παιδιατρικής, αλλά έχω να πω πως η δήλωσή τους σχετικά με τις επιπτώσεις των ηλεκτρονικών μέσων είναι παρωχημένες».

Αυτό που έχει σημασία, λέει ο Christakis, είναι η διαφορά μεταξύ παθητικής και ενεργητικής κατανάλωσης. Σε μία έρευνα που διεξήγαγε, δύο ομάδες παιδιών έπαιζαν με τουβλάκια και έβλεπαν τηλεόραση. Η ομάδα που πέρασε το χρόνο της ασχολούμενη με το ενεργό παιχνίδι σημείωσε σημαντικά καλύτερες επιδόσεις στα μετέπειτα τεστ γλωσσικής εκμάθησης. Ο Christakis αναπαράγει τώρα την έρευνά του συγκρίνοντας το αποτέλεσμα της τηλεόρασης με τα διαδραστικά παιχνίδια στο iPad. Η έρευνα δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμη, αλλά ο Christakis λέει, «Υποπεύομαι πως το αποτέλεσμα που θα έχει το iPad στον εγκέφαλό τους θα πλησιάζει περισσότερο σε αυτό που είχαν τα τουβλάκια παρά η τηλεόραση».

Μια ισορροπημένη προσέγγιση

Η γυναίκα μου και εγώ πήραμε τον Oliver μαζί μας πρόσφατα στο πρώτο του ταξίδι εκτός πόλης, σε έναν γάμο στον Καναδά με τρένο. Ήταν ένα πανέμορφο ταξίδι – πρώτα πέρασε από τα αριστερά μας ο ποταμός Hudson, έπειτα η λίμνη Chaplain στα δεξιά μας. Ήταν όμως μακρύ ταξίδι, ήμασταν 11 ώρες στο τρένο και μόλις άρχισε να βαριέται, άρχισε να τσιρίζει. Η γυναίκα μου τον κράτησε στο παράθυρο ώστε να μπορεί να βλέπει τα τοπία της εξοχής να περνάνε από έξω, αλλά δε φαινόταν να του κάνει εντύπωση. Προσπάθησε να γλείψει το παράθυρο. Ο Oliver άρχισε να κοιτάζει την οθόνη του iPad καθώς είχα βάλει να παίξω ένα παιχνίδι. «Δεν πιστεύεις ότι θα ήταν καλύτερο να του μαθαίνεις να εκτιμά την ομορφιά της φύσης;» με ρώτησε η γυναίκα μου. Αισθανόμενος ενοχές, έκλεισα το παιχνίδι και είπα στον Oliver να κοιτάξει έξω από το παράθυρο.

Μία οικογένεια που κάθεται στο τραπέζι, όπου όλοι είναι αφοσιωμένοι στη δική τους οθόνη, είναι η επιτομή του «μόνοι μαζί». Ένα παιχνίδι στο iPad όμως φαίνεται πως είναι κάτι που μπορούμε να μάθουμε να απολαμβάνουμε παρέα, εγώ κι ο γιος μου. Και ορισμένοι ειδικοί συμφωνούν: «Αν είστε εκεί για να τους καθοδηγήσετε, οι διαδραστικές συσκευές του σήμερα αποτελούν έναν εξαιρετικό τρόπο να μάθουν και να αναπτύξουν μαζί σας ένα δεσμό», λέει ο Michael Levine, εκτελεστικός διευθυντής στο Joan Ganz Cooney Center at Sesame Workshop. Αντί να θέτετε αυθαίρετους περιορισμούς στον πόσο χρόνο μπορούν να έχουν στις οθόνες τους, λέει ο Levine, θα καλύτερα να σιγουρευτείτε πως μοιράζεστε μαζί με τα παιδιά σας την εμπειρία τους με την τεχνολογία.

Ο Levine λέει πως μπορεί να ταυτιστεί με την επιθυμία μου να ενσταλάξω στο γιο μου την αγάπη μου για τη σημερινή τεχνολογία. […] Το να κρατάτε τα παιδιά μακριά από τις οθόνες για τα πρώτα χρόνια της ζωής τους δεν σημαίνει πως θα καταφέρετε στην πραγματικότητα να περιορίσετε την έκθεσή τους στην τεχνολογία. «Ας [μη γελιόμαστε]. Σε λίγα χρόνια θα έχουμε τεχνολογία που θα μπορούμε να τη φοράμε».

Το Σαββατοκύριακο εκείνο του γάμου το περάσαμε στην εξοχή, μία ώρα έξω από το Μόντρεαλ, όπου δεν είχαμε ούτε σήμα στο κινητό ούτε και Wi-Fi. Την πρώτη μέρα προσπαθούσα επίμονα να τσεκάρω το κινητό μου, μήπως και ερχόταν κάποιο σήμα ανάμεσα από τα σύννεφα και μπορούσα να διαβάσω το Twitter μου. Τελικά όμως παράτησα τις προσπάθειες. Ο Oliver λάτρευε να περπατά γύρω από τη λίμνη και έτσι τρέχαμε μέσα στο δάσος, σταματώντας για να δούμε τις χήνες που βρίσκονταν κοντά στις όχθες.

Στο ταξίδι εκείνο συνειδητοποίησα πως ήταν χαζό από μέρους μου να ανησυχώ μήπως και ο Oliver δεν καταφέρει να γίνει τέκνο της ψηφιακής εποχής αν εγώ δεν του δίνω με το ζόρι από την πρώτη μέρα να ασχοληθεί με την τεχνολογία: η ιδέα αυτή ήταν το ίδιο βλακώδης όπως και η ιδέα πως η σύντομη έκθεση σε gadgets και οθόνες ήταν με κάποιο τρόπο τοξική για τον εγκέφαλό του. Όσο ισορροπούσαμε τις διάφορες πτυχές της ζωής του, ενθαρρύναμε τα ενδιαφέροντά του και περιορίζαμε τους εθισμούς του, τα πράγματα θα έπαιρναν από μόνα τους το δρόμο τους.

Επιπλέον, για όποια τεχνολογία και αν τον προετοίμαζα ή από όποια και αν τον προστάτευα σήμερα, θα ήταν μάλλον παρωχημένη όταν θα έμπαινε στην εφηβεία, όσο και η συλλογή που έχω με CD της ραπ. «Ο κόσμος των ψηφιακών μέσων μεταμορφώνεται τόσο ραγδαία, που είναι πολύ δύσκολο για τους ερευνητές να παρακολουθήσουν τις επιπτώσεις τους στα παιδιά», λέει ο Daniel Anderson, καθηγητής ψυχολογία στο University of Massachusetts που μελετά την παιδική ανάπτυξη και τα μέσα. «Η τηλεόραση σήμερα, είναι στην ουσία, η ίδια τηλεόραση που είχαμε και 40 χρόνια πριν, αλλά ο τρόπος που αλληλεπιδρούμε με τους υπολογιστές σήμερα είναι πολύ διαφορετικός από 20 χρόνια, ακόμη και 10 χρόνια πριν». Μεγαλώνοντας τον δικό του γιο, ο Anderson είχε στο μυαλό του κάποιες απόψεις σχετικά με το πόση τηλεόραση θα μπορούσε να δει, αλλά δεν είχε ιδέα πώς να χειριστεί τα κοινωνικά δίκτυα που κατέληξαν να γίνουν ο εθισμός του γιου του. «Αναμένω οι αλλαγές αυτές να συνεχίσουν να επιταχύνονται», λέει ο Anderson. «Βρισκόμαστε ήδη, τρόπον τινά, πέρα από τον ορίζοντα των γεγονότων».

πηγή: theverge.com