Ελληνική οικογένεια: όταν η ανάγκη βαφτίζεται αγάπη
αναδημοσίευση από το omada-aerostato.com
Ο Τρύφωνας Ζαχαριάδης, ψυχαναλυτικός θεραπευτής, απαντά στην ψυχολόγο-ψυχοθεραπεύτρια Κατερίνα Μαγγανά σε συνέντευξη του περιοδικού Αρμονία (11/2010), σε μία συζήτηση επάνω στο θεσμό της οικογένειας.
Ο θεσμός της οικογένειας, κρατά τα σκήπτρα. Είναι ο σημαντικότερος θεσμός του ανθρώπου και γιατί;
Τρύφων Ζαχαριάδης: Ο βιολογικός ορισμός της οικογένειας δεν ανταποκρίνεται στην ευρύτερη διάστασή του, ούτε κοινωνιολογικά ούτε απόλυτα ψυχολογικά. Συχνά, άτομα χωρίς σχέσεις αίματος μπορούν να αποτελέσουν μία οικογένεια. Η λειτουργία της οικογένειας υπάρχει από τη στιγμή που δημιουργούνται δεσμοί στις σχέσεις των μελών της. Πράγματι, ο θεσμός διατήρησε τα πρωτεία του ισχυρά. Διατηρήθηκε, γιατί είναι ανθρώπινη ανάγκη να ανήκουμε κάπου και να προσδοκούμε αυτό το «κάπου» να μας προσδώσει ασφάλεια, στήριξη, κατανόηση και αποδοχή.
Τι νόημα αποδίδετε στην έννοια της «δεμένης» ελληνικής οικογένειας; Μπορεί να «δέσει» το μέλλον των παιδιών της;
Τρύφων Ζαχαριάδης: Είναι αλήθεια πως στον τόπο μας η δομή της «καλής» οικογένειας κρατά ιδιαιτερότητες, που έχουν σχεδόν πάντα σχέση με τις ανάγκες των γονιών. Διατηρούν τρόπους εκπαίδευσης και συμπεριφοράς που ευνουχίζουν την συναισθηματική ωριμότητα των παιδιών. Μέσα στο πλαίσιο της υπερβολικής προστασίας και προσφοράς, αρνούνται να τα αφήσουν να εξελιχθούν και να αναλάβουν τον εαυτό τους , δεν τους επιτρέπουν να αυτονομηθούν. Η υπενθύμιση: «Είμαστε πολύ δεμένη οικογένεια» κρύβει την διευκρίνιση-απειλή: «Κανένας από αυτή την οικογένεια δεν είναι έτοιμος (ώριμος) να αποχωριστεί κανέναν». Όσο πιο αδύναμα καθιστούν τα «μικρά» μέλη της οικογένειας, τόσο πιο «δεμένη» και «καλή», την αντιλαμβάνονται. Στατιστικά, οι «δεμένες» οικογένειες «δένονται» κυρίως από τις ανάγκες της μητέρας, που φυσικά δεν καλύπτονται από την συναισθηματική οντότητα του πατέρα-συζύγου. Η χειραφέτηση του παιδιού θυσιάζεται στο βωμό των γονεϊκών αναγκών. Δεν θέλουν, δηλαδή, να εγκαταλειφθούν από το παιδί, επειδή το επιλέγουν ως συναισθηματικό σύντροφο. Την ανάγκη τους, την βαφτίζουν αγάπη: «Μας λατρεύει και δεν θέλει να φύγει από κοντά μας»! Πιστέψτε με, όταν τα παιδιά «επιλέγουν για φίλους» τους γονείς, δεν αποκτούν εύκολα εραστές!
Ποιες άλλες παράμετροι ενισχύουν αυτό το φαινόμενο και «δικαιολογούν» τη συγκεκριμένη συμπεριφορά των Ελλήνων γονιών;
Τρύφων Ζαχαριάδης: Θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι εκτός από την ψυχοπαθολογία των ανθρώπων που δημιουργούν μια οικογένεια τέτοιου είδους, υπάρχει σχέση και με τις δύσκολες εποχές που βίωσε ο ελληνισμός τους τελευταίους αιώνες (τουρκοκρατία, Α’ και Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, εμφύλιος). Το υλικό αυτό ψυχολογικά μεταφράζεται από κοινωνική σε ατομική ανασφάλεια, φόβο και συναισθηματική ευαλωτότητα. Επομένως, υπήρξε βαθιά επιθυμία στην ελληνική κοινωνία να οριοθετήσει με υπερβολή έναν οικείο εσωτερικό χώρο, που θα κάλυπτε ότι δεν της πρόσφερε το εξωτερικό περιβάλλον. Με βάση αυτά τα δεδομένα, αναπτύχθηκε σταδιακά μια μορφή δεσμού που λειτούργησε στο πλαίσιο μιας ψυχοπαθολογίας. Ένας ικανός αριθμός ελληνικών οικογενειών κλείνει ασφυκτικά τον περίγυρό της, αντιμετωπίζει τους εκτός εστίας καχύποπτα και προκαλεί μια νοσηρή συνοχή στα μέλη της. Τα παιδιά συμβιώνουν με τους γονείς, κυριολεκτικά ή συναισθηματικά, μέχρι ιδιαίτερα μεγάλες ηλικίες. Ακόμα κι όταν αποκτούν σύζυγο, σχεδόν ποτέ δεν αποεπενδύουν από την πρώτη οικογένεια, ώστε να επενδύσουν συναισθηματικά στην καινούργια.
Γιατί, αφού θεωρητικά «αγαπάμε τα παιδιά μας» και προσπαθούμε να «τους τα δώσουμε όλα», δημιουργούμε τόσους πολλούς δύσκολους, ανώριμους και φοβισμένους ενηλίκους;
Τρύφων Ζαχαριάδης: Το οικογενειακό περιβάλλον αποτελεί την πρώτη πηγή από την οποία το παιδί αντλεί όλες τις γνώσεις του και τις συναισθηματικές εκδοχές του. Παιδιά όμως υπήρξαν κάποτε και οι γονείς. Αυτό σημαίνει πως για να διαμορφώσουν ένα ευτυχισμένο παιδί, προϋπόθεση είναι να έχουν ζήσει και βιώσει την ευτυχία από τους δικούς τους γονείς. Αναφέρομαι σε ένα είδος αναπαραγωγής συμπεριφοράς, δηλαδή μια αλυσίδα εκπαίδευσης συναισθηματικής, που μεταφέρεται ασυνείδητα από γενιά σε γενιά. Αν δεν αποφασίσει κάποιος να κόψει έναν κρίκο από αυτή την αλυσίδα, δυστυχισμένοι και ανώριμοι γονείς θα συνεχίσουν να κατασκευάζουν δυστυχισμένα και ανώριμα παιδιά.
Ποιες πιστεύετε ότι είναι οι κυριότερες δυσλειτουργίες των νέων οικογενειών;
Τρύφων Ζαχαριάδης: Πιστεύω πως έχουν κοινό παρονομαστή με τις παλιές. Αναζητούν κώδικα επικοινωνίας που θα τους επιτρέψει να αγαπηθούν τα μέλη της, αλλά δεν τον βρίσκουν. Παλαιότερα, οι ρόλοι υπήρξαν περισσότερο «ξεκάθαροι» : ο άντρας φερόταν καταπιεστικά στη γυναίκα και εκείνη, αντιδρώντας, «ροκάνιζε» τη σχέση του με τα παιδιά. Σήμερα, με την εργαζόμενη γυναίκα, αλληλοκαταπιέζονται. Διεκδικούν από τα παιδιά τους να γίνουν «σύντροφοι» του πατέρα ή της μητέρας, «θεραπευτές» της οικογένειας, «αποδιοπομπαίοι τράγοι» της ή καλούνται να βάλουν σε τάξη την «οικογενειακή αταξία». Στην ουσία, μιλάμε για ανώριμους συναισθηματικά γονείς που ψάχνουν ενήλικα συναισθηματικά παιδιά για να τους «νταντέψουν». Όλα αυτά καθρεφτίζουν και το πρόβλημα της ελληνικής κοινωνίας: συναισθηματική ανωριμότητα.
Με δεδομένη τη σημερινή κατάσταση μιας γενικευμένης κρίσης, πώς βλέπετε να «στέκεται» η σύγχρονη μέση ελληνική οικογένεια; Μπορεί να λειτουργήσει σαν σάκος του κοινωνικού μποξ και πώς;
Τρύφων Ζαχαριάδης: Κάθε φορά που οι «εξωτερικές» κρίσεις συναντούν τη μέση ελληνική οικογένεια, δημιουργείται μια μορφή εσωστρέφειας αντίστοιχη με αυτήν της «δεμένης» οικογένειας που σχολίασα. Όταν η πολιτεία ή η κοινωνία δεν ανταποκρίνονται στους ρόλους που θα έπρεπε να έχουν, όπως για παράδειγμα σήμερα με την οικονομική και άλλου είδους κρίση, διαχέεται ένα αίσθημα πανικού για το πώς θα «επιβιώσουμε», δηλαδή «ποιος θα μας αναλάβει». Ο κοινωνικός περίγυρος, αντί να λειτουργήσει σαν καλή μητέρα, μετατρέπεται σε μια σκληρή μητριά. Σε αντιστάθμισμα, η οικογένεια –έστω και με υπερβολή– αναλαμβάνει να παίξει ακόμα πιο «προστατευτικούς» ρόλους: «κλείνεται» στον εαυτό της. Το μόνο που μου προκαλεί ανησυχία στην εποχή μας είναι το αντανακλαστικό αποτέλεσμα της οικονομικής και συναισθηματικής μιζέριας. Η ανέχεια γεννά καινούργιες μορφές εξουσίας, και αυτές επηρεάζουν και την οικογενειακή επικοινωνία. Το παιχνίδι της εξουσίας, όταν δεν εκτονώνεται ικανοποιητικά στη σεξουαλικότητα, διοχετεύεται επιθετικά στις ανθρώπινες σχέσεις.
Στον καινούργιο αιώνα ποιες οι δομικές αλλαγές της οικογένειας και ποια τα βασικά στοιχεία της;
Τρύφων Ζαχαριάδης: Κοινά στοιχεία συνεχίζουν να είναι όσα συνδέουν τα μέλη της οικογένειας , δηλαδή οι δεσμοί, βιολογικοί, νομικοί, συναισθηματικοί καθώς και αυτοί της οικογενειακής ιστορίας. Οι διαφοροποιήσεις έχουν σχέση με το οικογενειακό προφίλ. Ανατέλλει όλο και περισσότερο το είδος της μονογονεϊκής οικογένειας. Γυναίκες που επιλέγουν να αποκτήσουν παιδί χωρίς σύντροφο. Περισσότερα διαζύγια, όπου συνήθως το παιδί μεγαλώνει με τη μητέρα. Παιδιά που αποκτήθηκαν από άλλο γάμο. Άλλη παράμετρος, η «δανεική» μήτρα και η εξωσωματική διαδικασία. Κάποια παιδιά έχουν ένα βιολογικό γονιό, έναν κοινωνικό γονιό, ενώ υπάρχει ίσως ο δότης ή η δότρια που συντελεί στη γέννηση και απόκτηση τους. Γίνεται φανερό ότι αλλάζει η δομή της οικογένειας. Οι επιλογές μοιάζουν πιο «πολύπλοκες» και ταυτόχρονα πιο «χαλαρές», ενώ τα «ζευγάρια» λειτουργούν ως μοναχικές οντότητες. Ό,τι όμως κι αν αλλάξει, το αίτημα της ανθρώπινης ύπαρξης θα παραμένει ένα: να αγαπηθεί για να βιώνει ασφάλεια και αποδοχή.
Ο οικογενειακός θεσμός θα συνεχίσει να αντιστέκεται στις κρίσεις;
Τρύφων Ζαχαριάδης: Η οικογενειακή ομάδα θα συνεχίσει να παίζει το σημαντικό ρόλο της. Η κρίση του θεσμού έχει μεγαλύτερη σχέση με τη συμπεριφορά του ζευγαριού. Στην ανθρώπινη συμπεριφορά, η ευχέρεια και η συνήθεια να πληγώνει ο ένας τον άλλο είναι ενδεικτική της εχθρότητας που διέπει την κοινωνική επικοινωνία. Είμαι όμως αισιόδοξος για την προσαρμοστική ικανότητα του θεσμού. Μπορεί τα οικογενειακά συμπτώματα να συμβολοποιούν το κοινωνικό άγχος, αυτό όμως μας επιτρέπει να αποκρυπτογραφήσουμε τις αιτίες της όποιας δυσλειτουργίας…
Ποιος είναι τελικά ο πραγματικός προορισμός της οικογένειας; Και πώς μπορεί να επιτευχθεί;
Τρύφων Ζαχαριάδης: Οι γονείς επιλέγουν τη διδαχή της συντροφικότητας στα παιδιά τους και, ενώ πρέπει να τα διευκολύνουν συναισθηματικά να τους αποχωριστούν, τα προσκολλούν στη σχέση τους. Μας μοιάζει φυσική η αρχή (ικανοποίηση) και αφύσικο το τέλος (αποχωρισμός, θάνατος, ματαίωση). Ακούγεται απλό, αλλά η ευτυχία και η ωριμότητα –και των παιδιών και των γονιών– εξαρτώνται από τη συναισθηματική τους εκπαίδευση απέναντι στη συντροφικότητα και τον αποχωρισμό. Δοκιμάστε το!
[divider]
Πώς βλέπετε εσείς τον θεσμό της οικογένειας στις μέρες μας; Πιστεύετε ότι ακολουθούμε ένα παρωχημένο πρότυπο;
Ολες εσεις που θιχτηκατε...ειστε οι ιδιες που εδω μεσα εχετε παραπονα απο μαναδες πεθερες αδελφια απο τους αντρες σας.... αλλα αν σας τα πει καποιος αλλος με τον δικο του τροπο σας θιγουν τα ιερα και τα οσια. Οτι να'ναι...!!!!
Ολες εσείς που αντιδράτε λες και σας έθιξε προσωπικά, σε ποιου το προικώο μένετε, το δικό σας ή του άντρα σας? Κάθε πότε σας κρατάνε οι μανάδες κι οι πεθερές τα παιδιά? Κάθε πότε σας δίνουν δωράκια για να ορθοποδήσετε κι εσείς τους φιλοξενείτε? Και τα παιδάκια σας δεν έχουν τον όροφό τους έτοιμο στο σπιτικό σας? Που θιχτήκατε!
Αυτή η γενίκευση που κάνεις είναι εντελώς γελοία.
Γενίκευση καθόλου, μάλλον ρητορική ερώτηση αγαπητή μου!
αν κανεις τον κοπο να διαβασεις τα σχολια (οσων "θιχτηκαν" ) θα καταλαβεις οτι οι ανουσιες γενικευσεις στις οποιες αναφερεσαι δεν εχουν σχεση με την αρνηση των αναγνωστων του συγκεκριμενου αρθρου να ταυτιστουν με τις αποψεις του συγκεκριμενου αρθρογραφου...ο οποιος απο οτι ειδα παραπανω πολυ απλα προωθει το βιβλιο του... και απλα αν θες να ξερεις δεν μενω σε κανενα προικωο ουτε του μπαμπα μου ουτε του αντρα μου...και ναι η πεθερα μου μου κραταει τα παιδια οταν γυρναν απο το σχολειο.... και ναι διαφωνω με τις βλακειες που λεει το συγκεκριμενο αρθρο για τον λογο που ανεφερα παραπανω.
- Η αγάπη δεν είναι απλά ένα συναίσθημα που είτε έχεις είτε δεν έχεις. Αλλά μια αρετή, ένας τρόπος που επιλέγεις να ζεις και μπορεί κάποιος να έχει λίγη, νοθευμένη, πολλή, πάρα πολλή, ανιδιοτελή κ.τ.λ. Αν και το τελευταίο μόνος του ο άνθρωπος δεν μπορεί να το κατορθώσει. -Το ότι ξεκινάνε κάποια πράγματα από ανάγκη , δεν είναι απαραίτητα και κακό. Ο άνθρωπος εξάλλου πολλές φορές είναι μαλθακός και δεν έχει τη δύναμη να καλλιεργήσει τον εαυτό του αν δεν παρουσιαστεί η ανάγκη να το κάνει. Πάντως γενικά μάλλον ωφελείτε ο άνθρωπος, ως χαρακτήρας, από τις δυσκολίες , τον κόπο , τον πόνο . Μέσα στην παραδοσιακή οικογένεια υπήρχαν οι προϋποθέσεις εκείνες που αν ήθελε κάποιος μπορούσε να φτάσει σε αληθινή αγάπη. - Η οικογένεια που περιγράφει ο συγγραφέας του άρθρου δεν νομίζω ότι είναι η ελληνική παραδοσιακή οικογένεια, αλλά η ελληνική οικογένεια μετά το '50 (στις αστικές κοινωνίες λίγο νωρίτερα, στις αγροτικές λίγο αργότερα) που προσπαθεί να βρει ισορροπίες μετά από τις επιδράσεις που δέχτηκε από τα κινήματα του φεμινισμού, της σεξουαλικής επανάστασης κ.α. Γενικώς η σύγχρονη ελληνική οικογένεια δεν ξέρει ποιες από τις παραδοσιακές αξίες πρέπει να κρατήσει και ποιες να αφήσει. π.χ. Κανένας Έλληνας γονιός δεν θέλει να πεθάνει στην μοναξιά σε ένα γηροκομείο, δεν ξέρει όμως πώς να κρατήσει κοντά του τα παιδιά του με υγιή τρόπο. -Η παλιά παραδοσιακή οικογένεια είχε ένα χαρακτηριστικό, που σπάνια τονίζεται από τους ερευνητές, που την προστάτευε από πολλά αρνητικά. Ήταν πολυμελής, πολύτεκνη. Και η πιο υπερπροστατευτική μάνα όταν έχει πολλά παιδιά μειώνει κατά πολύ τον άρρωστο υπερπροστατευτισμό της και τις ανασφάλειες της. -Και τέλος η διευρυμένη οικογένεια ήταν φορέας κουλτούρας, πολιτισμού, αξιών και ιδανικών τα οποία μεταφέρονταν στα νεότερα μέλη. Η σύγχρονη οικογένεια έχει αφήσει αυτήν την εργασία στην τηλεόραση. Είναι γνωστό εξάλλου ότι οι περισσότερες δικτατορίες στην ιστορία προσπάθησαν να χαλαρώσουν τους οικογενειακούς δεσμούς (γρήγορη απομάκρυνση των παιδιών από το σπίτι, πολλές ώρες σχολείο, υποχρεωτικές κατασκηνώσεις, νεολαίες κ.τ.λ.)ώστε τα παιδιά και οι νέοι να είναι ευάλωτοι στην προπαγάνδα τους.
Το αρθρο δεν βαλλει γενικα κατα της οικογενειας. Επισημαινει τα κακως κειμενα της ελληνικης οικογενειας που αφορούν στο κατα ποσον ωριμαζουν συναισθηματικά τα μελη της, στο κατα ποσον αυτη η οικογενεια ειναι καλος δεκτης εξωτερικών ερεθισματων κτλ. Και η πραγματικοτητα αυτο δειχνει. Πως οι γονεις δε θελουν να αποχωριζονται τα παιδια τους ακομα και σε μεγαλες ηλικιες. Τους φτιαχνουν διοροφα και τριοροφα, συμβιώνουν ολοι μαζι, ανακατευονται ενεργα στη ζωη τους. Τα παιδια απο την αλλη αδυνατουν να καταλαβουν πως δημιουργησαν αλλες οικογενειες, αφηνουν αυτη τη παρεμβατικοτητα να κατατρωει την σχεση τους με τον συντροφο τους κτλ. Αλλωστε ακομα και εδω μεσα ποσα και ποσα αρθρα για πεθερες, μανες, πεθερους κτλ δεν εχουν δημοσιευτει?
Στο σπίτι των γονιών σου μένεις μέχρι να τελειώσεις τις σπουδές σου. Μετά φεύγεις ακόμα κι αν πρέπει να μετακομίσεις σε υπόγεια γκαρσονιέρα με τρεις συγκάτοικους !!