Η σημασία διαχείρισης των συναισθημάτων για τα παιδιά προσχολικής ηλικίας

Οι έρευνες των τελευταίων δεκαετιών κατέδειξαν τη σημασία της κοινωνικής και συναισθηματικής επάρκειας στα παιδιά προσχολικής ηλικίας για μεταγενέστερα ακαδημαϊκά, κοινωνικά και ψυχολογικά αποτελέσματα. Η σημασία της διαχείρισης των συναισθημάτων για τα παιδιά προσχολικής ηλικίας έχει μακροπρόθεσμα αποτελέσματα. Ο τρόπος που ένα παιδί μαθαίνει να διαχειρίζεται τα συναισθήματά του επηρεάζει την ψυχολογία του και την αυτοπεποίθησή του και στην ενήλικη ζωή.

Τα παιδιά που είναι κοινωνικά και συναισθηματικά ικανά έχουν αυξημένες ευκαιρίες κοινωνικοποίησης με τους συνομηλίκους τους, αποκτούν περισσότερους φίλους, έχουν καλύτερες σχέσεις με τους γονείς και τους δασκάλους τους και απολαμβάνουν περισσότερες ακαδημαϊκές και κοινωνικές επιτυχίες.

Ποιοι παίζουν καθοριστικό ρόλο για τη σωστή διαχείριση συναισθημάτων των παιδιών προσχολικής ηλικίας;

Καθοριστικό ρόλο στη συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών διαδραματίζουν πρωταρχικά η οικογένεια και στη συνέχεια οι παιδαγωγοί, όταν το παιδί αρχίζει να παρακολουθεί σε κάποιο κέντρο προσχολικής εκπαίδευσης. Η προσχολική αγωγή έχει τεράστια σημασία, γιατί τα ερεθίσματα που λαμβάνει ένα παιδί τα πρώτα χρόνια της ζωής του είναι καθοριστικά για τη μετέπειτα εξέλιξή του.
Οι γονείς και οι παιδαγωγοί λειτουργούν ως οδηγοί των παιδιών στο κόσμο των συναισθημάτων και των σχέσεων με τους άλλους ανθρώπους.

Ο ρόλος του δασκάλου
Η προσχολική ηλικία θεωρείται ιδανική ηλικία για την εφαρμογή προγραμμάτων παρέμβασης και πρόληψης με στόχο την ενίσχυση  και ανάπτυξη των κοινωνικών και συναισθηματικών δεξιοτήτων, καθώς τα προγράμματα αυτά συμβάλλουν μακροπρόθεσμα στην αποφυγή εκδήλωσης (ή στη μη επιδείνωση)  ακαδημαϊκών, κοινωνικών και συναισθηματικών προβλημάτων.

Ο δάσκαλος μπορεί να αποτελέσει καθοριστικό παράγοντα και να επηρεάσει θετικά την κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών. Όταν αυτός λειτουργεί ως παράγοντας στήριξης και καθοδήγησης, είναι διαθέσιμος και ανταποκρίνεται  κατάλληλα και με συνέπεια  στις ανάγκες όλων των παιδιών της τάξης,  δίνει τη δυνατότητα στα παιδιά να αναπτύξουν θετική άποψη για τον κόσμο και τις σχέσεις τους.

Η στάση της θετικής ανταπόκρισης από το δάσκαλο διδάσκει στα παιδιά ότι οι συναισθηματικές εμπειρίες δεν χρειάζεται να είναι υπερβολικές και ότι μπορούν να ελεγχθούν.  Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, με την πάροδο του χρόνου, τα παιδιά είναι σε θέση να ρυθμίζουν τα συναισθήματά τους με λίγη ή και καθόλου βοήθεια.

Σύμφωνα με τον Gottman, όταν «οι σημαντικοί άλλοι» εφαρμόζουν τη συναισθηματική αγωγή, προχωρώντας πέρα από την αποδοχή, βάζουν όρια στην ανάρμοστη συμπεριφορά και διδάσκουν στα παιδιά πώς να χειρίζονται τα συναισθήματα τους, πώς να βρίσκουν τις κατάλληλες διεξόδους και πώς να λύνουν τα προβλήματα τους.

Για την επίτευξη όλων των παραπάνω είναι απαραίτητο ο ενήλικας να γνωρίζει τα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά της ηλικίας του παιδιού, καθώς και πως μπορεί να βοηθήσει το παιδί να αναπτύξει τις κοινωνικές και συναισθηματικές του δεξιότητες.

Επιπλέον, υπάρχουν εκπαιδευτικά και παιδαγωγικά παιχνίδια έκφρασης συναισθημάτων για παιδιά προσχολικής ηλικίας, που τα βοηθούν να ενισχύσουν τη συναισθηματική τους νοημοσύνη.

Δείτε το παρακάτω βίντεο όπου μιλάει ο Dr. John Gottman:

Με ποιον τρόπο εκφράζουν τα συναισθήματά τους τα παιδιά προσχολικής ηλικίας;
 

Κάθε πλευρά της συναισθηματικής ανάπτυξης περνάει από διάφορα στάδια.  Από τη γέννηση έως τα έξι έτη παρατηρούνται αλλαγές στη συμπεριφορά και στη συναισθηματική έκφραση  του παιδιού και ο βαθμός ανάπτυξης των συναισθημάτων εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως η ηλικία, η ιδιοσυγκρασία, τα οικογενειακά και κοινωνικά χαρακτηριστικά και οι ποικίλες περιβαλλοντικές επιδράσεις.

Ήδη από τη γέννηση, τα βρέφη παρέχουν ενδείξεις μέσω των εκφράσεων τους για το πώς αισθάνονται. Κατά την πορεία της ανάπτυξης, οι μη λεκτικές εκφράσεις του συναισθήματος αυξάνουν σε συχνότητα  και αρχίζουν να διαμορφώνονται και να προσαρμόζονται στο συγκεκριμένο πολιτισμικό πλαίσιο.

Γύρω στα δύο με τρία έτη  αρχίζουν να αποκτούν την ικανότητα να κατονομάζουν τις συναισθηματικές καταστάσεις και  τη συμπεριφορά τους   είτε αφορά το παρελθόν, είτε το μέλλον και το λεξιλόγιο τους επεκτείνεται σημαντικά έως τα πέντε έτη.

Όσο τα παιδιά στην ηλικία περίπου των δύο ετών και μετά αναπτύσσουν αυτογνωσία και αυτό-κατανόηση, το συναισθηματικό τους ρεπερτόριο επεκτείνεται και σε δευτερεύοντα συναισθήματα όπως περηφάνια, ντροπή, ενοχή, αμηχανία. Η παρουσία των συναισθημάτων αυτών στην ηλικία αυτή συμπεραίνεται όχι μόνο από το λόγο, αλλά και από τις εκφράσεις του προσώπου και τη στάση του σώματος.

Πότε αναπτύσσεται η ικανότητα των παιδιών να ρυθμίσουν τα συναισθήματά τους;

Η ικανότητα της ρύθμισης των συναισθημάτων αναπτύσσεται σιγά σιγά στα παιδιά και όσο μεγαλώνουν γίνονται πιο ικανά να ελέγχουν τα συναισθήματα τους. Ακόμη και τα πολύ μικρά βρέφη ρυθμίζουν ως ένα βαθμό τα συναισθήματα τους (ηρεμούν μόνα τους πιπιλώντας το δάκτυλο ή την πιπίλα).

Από την ηλικία των δύο ετών έως έξι ετών συνεχίζουν να χρησιμοποιούν αυτές τις στρατηγικές, αλλά αναπτύσσουν και άλλες, όπως κλείνουν τα μάτια τους ή τα αυτιά τους, αναζητούν ανακούφιση στους ενήλικες ή αποφεύγουν ή αγνοούν τις καταστάσεις κατευθύνοντας και εστιάζοντας την προσοχή τους σε άλλες δραστηριότητες, αναπροσδιορίζουν τους στόχους για αυτά που δε κατάφεραν και ένιωσαν απογοήτευση.

Επίσης, χρησιμοποιούν τη γλώσσα για να μπορέσουν να επανερμηνεύσουν τα γεγονότα ώστε να δημιουργήσουν μια πιο αποδεκτή εκδοχή του τι συμβαίνει (πχ. «δεν ήθελα να παίξω μαζί γιατί έτσι και αλλιώς είναι κακιά»), για να καθησυχάσουν τον εαυτό τους (πχ. «η μαμά θα γυρίσει γρήγορα») και να δώσουν θάρρος στον εαυτό τους (πχ. «είμαι μεγάλο παιδί»).

Στη προσχολική ηλικία η ανάπτυξη της γλώσσας και πιο σύνθετων γνωστικών δεξιοτήτων, η αύξηση των εμπειριών κατά την αλληλεπίδραση με το περιβάλλον δίνουν την ευκαιρία στο παιδί να μιλήσει για τη συναισθηματική του κατάσταση με τους άλλους και να αναπτύξει την ικανότητα ελέγχου των συναισθημάτων του.

Πότε αποκτούν ενσυναίσθηση;  

Τα παιδιά περίπου στην ηλικία των δύο ετών αρχίζουν να συνειδητοποιούν ότι τα συναισθήματα των άλλων διαφέρουν από τα δικά τους και γίνονται πιο ευαίσθητα σε αυτά και αρχίζουν να αποκτούν ενσυναίσθηση, δηλαδή μπορούν να συμμετέχουν στη συναισθηματική εμπειρία του άλλου. Ένα παιδί μπορεί να νιώσει ενσυναίσθηση για ένα άλλο πρόσωπο σε οποιαδήποτε ηλικία, όμως καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν η ικανότητα τους για ενσυναίσθηση διευρύνεται.

Πώς ένα παιδί θα μάθει να διαχειρίζεται τα συναισθήματά του;

Για να αποκτήσει ένα παιδί συναισθηματική επάρκεια, δηλαδή ικανότητα να εκφράζει τα συναισθήματά του αποτελεσματικά κατά την αλληλεπίδραση του με τους άλλους, θα πρέπει να έχει αναπτύξει συναισθηματικές δεξιότητες, μέσω κατάλληλης εκπαίδευσης, της κοινωνικοσυναισθηματικής μάθησης. Απαραίτητη προϋπόθεση για αυτή τη διαδικασία είναι η αυτοεπίγνωση, ο έλεγχος της παρορμητικότητας, η συνεργασία, η φροντίδα του εαυτού και το ενδιαφέρον για τους άλλους.

• αυτοεπίγνωση (Self-awareness)

περιλαμβάνει τις ικανότητες αναγνώρισης συναισθημάτων, των σκέψεων και την επιρροή τους στη συμπεριφορά. Επίσης, περιλαμβάνει το να μπορεί το άτομο να αξιολογήσει τις δυνατότητες και τις αδυναμίες του, να διαθέτει  αυτοπεποίθηση και αισιοδοξία.

• αυτοδιαχείριση (self- management)

η ικανότητα να ρυθμίζει τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τη συμπεριφορά του αποτελεσματικά σε διαφορετικές καταστάσεις. Αυτό περιλαμβάνει το να διαχειρίζεται το στρες, να ελέγχει τη παρορμητικότητα του, να κινητοποιεί τον εαυτό του και να προσπαθεί να πετύχει τους προσωπικούς και ακαδημαϊκούς του στόχους.

• κοινωνική επίγνωση (social awareness)

η ικανότητα να μπορεί να δει την οπτική των άλλων (ακόμη και αν προέρχονται από άλλα περιβάλλοντα και κουλτούρες), να διαθέτει ενσυναίσθηση, να κατανοεί τις κοινωνικές και ηθικές νόρμες της συμπεριφοράς και να αναγνωρίζει στην οικογένεια, στο σχολείο, στη κοινότητα πηγές υποστήριξης.

• δεξιότητες σχέσεων (relationship skills)

η ικανότητα να δημιουργεί και να διατηρεί υγιείς σχέσεις με μεμονωμένα άτομα και ομάδες. Αυτό περιλαμβάνει να διαθέτει ικανότητες επικοινωνίας, ενεργητική ακρόαση, να συνεργάζεται, να αντιστέκεται στην ακατάλληλη κοινωνική πίεση, να διαπραγματεύεται τις συγκρούσεις αποτελεσματικά, να παρέχει και να ζητά βοήθεια.

• υπεύθυνη λήψη αποφάσεων

η ικανότητα λήψης αποφάσεων με υπεύθυνο τρόπο, λαμβάνοντας υπόψη τις κοινωνικές νόρμες, το καλό το δικό τους και των άλλων και εκτιμώντας τις συνέπειες των πράξεων του.

γράφει για εμάς  https://www.schooling.gr/

Καρακούτα Κατερίνα, Νηπιαγωγός Δ.Π.Θ.

Αν έχεις επιχείρηση που παρέχει υπηρεσίες ή προϊόντα που σχετίζονται με την προσχολική εκπαίδευση και τη δημιουργική απασχόληση, μάθε περισσότερα πατώντας εδώ.,

πηγή www.schooling.gr