Η κουλτούρα του βιασμού που βρωμάει πατριαρχία

Η Ελένη Τοπαλούδη βιάστηκε και δολοφονήθηκε. Ένα αποτρόπαιο έγκλημα που πρέπει να σταματήσουμε όλοι μαζί. Αφιερωμένο στην Ελένη και κάθε Ελένη.

Από την Ουρανία Παπανικολάου για το csii

Στις ελάχιστες περιπτώσεις όπου ένας βιασμός, που τονίζουμε ότι είναι έγκλημα, γνωστοποιείται ή και οδηγείται στη δικαιοσύνη, η παράνομη αυτή πράξη αποδίδεται στην «αρρώστια», στη «σεξουαλική διαστροφή», στον «προβληματικό» χαρακτήρα του θύτη/ βιαστή. Τους παρουσιάζουν ως «ανώμαλους», «ψυχικά διαταραγμένους», κάτι τέρατα που εμφανίστηκαν από άλλη κοινωνική διάσταση και πετάγονται από κάτι σκοτεινά δρομάκια! Παρατηρούμε μια προσπάθεια ιατρικοποίησης και παθολογικοποίησης των βιαστών ώστε να απαλείψουν τον βιασμό από τη σφαίρα της κοινωνικής ευθύνης! Όμως, δεν είναι κάποια ψυχική διαταραχή που ευθύνεται για τους βιασμούς, είναι η πατριαρχία και η κουλτούρα του βιασμού. Δεν είναι ούτε ανώμαλοι ούτε τρελοί, είναι καθημερινοί άντρες, που επιβάλλουν όλες αυτές τις κυριαρχικές και εξουσιαστικές συμπεριφορές πάνω μας και φτάνουν μέχρι τους βιασμούς και τις γυναικοκτονίες.

Το ότι οι βιαστές, δεν είναι απόκοσμα πλάσματα που ουρλιάζουν τη διαταραχή τους από μακριά, το επιβεβαιώνει η έρευνα του εγκληματολόγου Άγγελου Τσιγκρή. Το 50,9% των βιαστών προέρχεται από τη μεσαία κοινωνική και οικονομική τάξη. Είναι οι άνθρωποι που ζουν γύρω μας, πληρώνουν μαζί μας στο super market, μας χαμογελούν στο λεωφορείο. Φαίνονται συμπαθητικοί και ίσως ανίκανοι για οτιδήποτε κακό. Το 31% από αυτούς, είναι αρκετά μορφωμένοι.  Εδώ, να προσθέσουμε ότι η πλειοψηφία των βιαστών δεν είναι κάποιοι ξένοι που βρέθηκαν τυχαία στο δρόμο μιας γυναίκας αλλά δυστυχώς ανήκουν στο στενό οικογενειακό, φιλικό και κοινωνικό τους περιβάλλον. Πάρα ταύτα τα περιστατικά που έχουμε αντιμετωπίσει ως Ινστιτούτο αλλά και εγώ η ίδια σε άλλες συμβουλευτικές δομές, δείχνουν σχετικά με τα παραπάνω στατιστικά, ότι το ποσοστό των βιαστών, όσον αφορά το μορφωτικό και κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο, είναι αρκετά υψηλότερο. Δυστυχώς ο σκοτεινός αριθμός των καταγγελιών, λειτουργεί ως τροχοπέδη στην ανάδειξη των όσο το δυνατόν ακριβών ποσοστών.

Μαζί με τον θύτη ηθικοί αυτουργοί ενός σεξουαλικού εγκλήματος ή περιστατικού κακοποίησης είναι όλοι όσοι τη δικαιολογούν!

Η κουλτούρα του βιασμού-Πατριαρχία

Όταν μιλάμε για κουλτούρα του βιασμού, μιλάμε για όσα έχουμε ακούσει όλοι και όλες από την παιδική μας ηλικία, για όσα μας έχουν διαποτίσει από γενιά σε γενιά.

Φυσικά όλοι γνωρίζουμε από την αρχή της παιδείας μας ότι η Εύα ευθυνόταν για όλα τα κακά που προέκυψαν στην ανθρωπότητα! Έπειτα, αν δείτε ελληνικές ταινίες, ανά δεκαετία, προβάλλονται τα πρότυπα της κάθε εποχής. Αν δείτε παλαιότερες ταινίες τα πρότυπα που προβάλλονται είναι ότι η γυναίκα είναι υπό, ότι πρέπει να είναι πάντα με κατεβασμένο το κεφάλι, ντυμένη καθωσπρέπει και να υποτάσσεται στις επιταγές των ανδρών. Είτε αυτοί είναι ο πατέρας, ο αδερφός, ο σύζυγος. Και φυσικά θα δείτε και τα χαστούκια που πέφτουν αβέρτα! Λίγες δεκαετίες αργότερα θα δείτε, στις ταινίες, να προβάλλεται το πρότυπο όπου η γυναίκα έχει αρχίσει να ανεξαρτητοποιείται, να ντύνεται λίγο πιο ελαφριά, να εργάζεται. Παρά ταύτα, σε αυτές τις ταινίες προβάλλεται ως η πέτρα του σκανδάλου, που προκαλεί τον άνδρα (πάλι δηλαδή σαν το μοτίβο της Εύας), ατάκες τύπου «Αυτή μέχρι και μουστάκι θα σε βάλει να ξυρίσεις» κ.τ.λ. Και στο τέλος, ακόμη και αυτών των ταινιών, ο άνδρας δίνει χαστούκι στη γυναίκα και εκείνη είναι σαν να το περίμενε, για να φανεί ο ανδρισμός του και παρουσιάζεται σαν να της αρέσει!

Στην κουλτούρα του βιασμού συγκαταλέγονται και όσα ακούγονται μετά από ένα βιασμό που έγινε γνωστός, το εξονυχιστικό ψάξιμο της ζωής της γυναίκας, την ευθύνη της, το πόσο προκαλούσε ή ενθάρρυνε, αμφισβητώντας την ηθική της, και να δημιουργήσουν το προφίλ του βιαστή χαρακτηρίζοντάς τον ως ανώμαλο, τέρας, ψυχικά διαταραγμένο, ώστε να τον διαχωρίσουν από το υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο και να μην διασαλευτούν οι κανονικότητες. Όλα αυτά όχι μόνο από την αστυνομία και τα δικαστήρια αλλά και από τα ΜΜΕ στο βωμό του θεάματος και της τηλεθέασης. Ακόμη και οι βιασμοί ως «εγκλήματα πάθους» δικαιολογούν τον θύτη, ότι τυφλωμένος από τον έρωτα προέβη στο έγκλημα! Όχι! Είναι έγκλημα και πράξη επιβολής και ανάδειξης της ανδρικής τους κυριαρχίας.

Άρα, μέσα στην κουλτούρα του βιασμού η αντρική έκφραση βίας θεωρείται κάτι φυσιολογικό, σωστό, βιολογικά λογικό, ακόμη και επιθυμητό. Ταυτόχρονα η γυναικεία υποταγή αντιμετωπίζεται ως χάρισμα και απαιτούμενο χαρακτηριστικό της θηλυκότητας. Να αναφέρω εδώ ένα από τα πολλά παραδείγματα που έχω ζήσει στο στενό μου περιβάλλον, από πατέρες που έχουν και γιους και κόρες. Ένας εξ αυτών των πατεράδων περπατούσε μαζί μου και με τον 9-10χρονο γιο του. Ο γιος βλέπει μια γυναίκα και τη «χουφτώνει» στα οπίσθια. Ο πατέρας γεμάτος περηφάνια για το γιο που ανέθρεψε να κοκορεύεται! Και τον ρωτάω: «Αν το έκαναν στην κόρη σου θα είχες την ίδια αντίδραση;». Και απαντάει: «Πας καλά; Αν είναι δυνατόν! Στην κόρη μου; Θα τον έσφαζα στο γόνατο!»

Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, τα θύματα βιασμού κατηγορούνται και αμφισβητούνται διαρκώς. Δυστυχώς, οι πληροφορίες που δεχόμαστε σε σχέση με τη σεξουαλική βία ρίχνουν μεγάλο βάρος της ευθύνης στο τί πρέπει να κάνουν οι γυναίκες για να αποφύγουν να τους συμβεί κάτι τέτοιο, αντί να επιδιώκεται το να αποτρέπονται, να συλλαμβάνονται και να δικάζονται επιτυχώς οι δράστες.

Οι γυναίκες μεγαλώνουν με το φόβο

Μια κοπέλα, μεγαλώνει με φόβο. Περπατάει με φόβο. Γυρνά στο σπίτι της με φόβο και δεν ηρεμεί παρά μόνο όταν διπλοκλειδώσει και οι δαίμονες μείνουν απ΄ έξω. Αν καταφέρει να φτάσει σπίτι της σώα και αβλαβής.

Στον δημόσιο χώρο, η ύπαρξή μας τίθεται διαρκώς σε αμφιβολία. Κάθε ώρα και στιγμή πρέπει να είμαστε προετοιμασμένες να αντιμετωπίσουμε όλη την αρρενωπή και μάτσο συμπεριφορά, τα σφυρίγματα και πειράγματα στον δρόμο, τα κεράσματα στο μπαρ, το αφεντικό που μας την πέφτει.

Ε λοιπόν όχι! Κάθε γυναίκα μπορεί να κυκλοφορεί όπως γουστάρει στο δρόμο, ό,τι ώρα θέλει, μόνη της ή με παρέα. Όπως και κάθε άνδρας άλλωστε, σωστά; Κάτι λένε για ισότητα φύλων! Απλά γελάω! Δεν είναι υποχρεωμένη να απολογηθεί σε κανέναν. Ο βιασμός, δεν μπορεί να δικαιολογείται βάσει των εκατοστών της φούστας, του χρώματος των μαλλιών, το βάψιμό της, το χρώμα των χειλιών, το ύψος των τακουνιών της. Η γυναίκα κρίνεται, αξιολογείται και αν θεωρηθεί φθηνή ή εύκολη, από κάποιον άνδρα που θεωρεί τον εαυτό του κριτή των πάντων, θα κεντρίσει τα ζωώδη ένστικτά του και θα προβεί στο έγκλημα.

Εδώ όμως πρέπει να τονίσουμε κάτι πολύ σημαντικό. Οι περισσότεροι βιασμοί δεν έγιναν σε γυναίκες με τα παραπάνω χαρακτηριστικά. Έγιναν σε γυναίκες που δεν ήταν βαμμένες, φορούσαν φόρμες ή ακόμη χειρότερα πιτζάμες.

Συνηθισμένες ερωτήσεις στο θύμα, από στενό περιβάλλον του και μη, όσων δεν πιστεύουν ότι υπήρξε όντως βιασμός

• «Και γιατί δεν τον κατήγγειλες αν όντως ισχύει;» Η 1^η απάντηση αποτυπώνεται ξεκάθαρα στις ακριβώς παραπάνω παραγράφους. Η 2^η απάντηση είναι ότι δεν ήθελε να το μάθουν κυρίως οι γονείς της. Η 3^η απάντηση είναι ότι δυστυχώς βιασμοί γίνονται, όπως αναφέραμε, και από στενό, στενότατο περιβάλλον του θύματος. Στην περίπτωση αυτή δυστυχώς, τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας το γνωρίζουν και προσπαθούν να το αποσιωπήσουν. Αυτό όμως είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο από μόνο του…
• «Μα αφού πέρυσι είχατε φιληθεί. Μήπως τελικά το ήθελες; Μήπως θέλεις για κάποιον λόγο να τον εκδικηθείς διαβάλλοντάς τον;» Η απάντηση: Kαι φιλί να είχαν δώσει και σχέση να είχαν στο παρελθόν από τη στιγμή που είπε ΟΧΙ σημαίνει ΟΧΙ! Και δηλαδή αν είχε προηγηθεί κάτι από όλα αυτά σημαίνει ότι πρέπει να ενδώσει χωρίς τη θέλησή της;;
• «Μα είμαστε/είστε παντρεμένοι ή σε σχέση, είναι καθήκον σου, τί είναι αυτά που λες;» Απάντηση: Σεξουαλική πράξη χωρίς συναίνεση και με βάση νόμου πλέον είναι βιασμός, ακόμη και ανάμεσα σε συζύγους και συντρόφους! ΤΕΛΕΊΑ!
• «Επειδή είχες μεθύσει, βασικά ήσουν λιώμα, μήπως δεν θυμάσαι καλά τι ακριβώς συνέβη;» Απάντηση: «Σου έχω περιγράψει με ΚΑΘΕ λεπτομέρεια τί συνέβη, γιατί δεν με πιστεύεις;»

Καταγγελία-Αστυνομία-Δικαστήρια

Η καταγγελία ενός βιασμού από την άλλη μας βρίσκει αντιμέτωπες με ένα σωρό δυσκολίες. Η αυτοενοχοποίηση είναι διαρκής, εφόσον από μικρές μας έμαθαν πως εμείς ευθυνόμαστε για την υποτίμηση των ζωών μας. Αυτή η λογική δημιουργεί δισταγμούς και πολλές φορές επιλέγουμε τη σιωπή. Όταν όμως βρούμε το θάρρος και το καταγγείλουμε, θα βρεθούμε και πάλι αντιμέτωπες με το κοινωνικό σύνολο και το ελληνικό δικαιϊκό σύστημα. Πιο πριν όμως θα ακούσουμε και την αστυνομία να μας αποτρέπει από το να μιλήσουμε.

Στο δικαστήριο, όπως και στην αστυνομία οι ερωτήσεις προσπαθούν να θέσουν σε αμφιβολία την ύπαρξη του βιασμού, προσβάλλοντας και ουσιαστικά υπονοώντας ότι έφταιγε το θύμα.  Θα αναρωτηθούν τι φορούσε η γυναίκα, τι έκανε τόσο αργά έξω, μήπως είχε πιει ή μήπως διατηρούσε κάποια σχέση μαζί του. Η ψυχοφθόρα και επώδυνη αυτή διαδικασία δημιουργεί στα θύματα μια διστακτικότητα, καθώς στις αίθουσες των δικαστηρίων ξέρουνε πως θα ακούσουν ένα σωρό ερωτήσεις που θα έχουν ως στόχο την ηθική τους. Μία από τις πιο συνηθισμένες ερωτήσεις μέσα στις δικαστικές αίθουσες, είναι ο λόγος για τον οποίο δεν αμύνθηκαν στον βιαστή τους. Ξέρουν ότι τα δικαστήρια θα προσπαθήσουν να αποδείξουν τα πάντα, εκτός του ότι για κάθε βιασμό, φταίει ο βιαστής. Και, στο τέλος, ο βιαστής μπορεί να μείνει ατιμώρητος. Γιατί τα δικαστήρια δικάζουν όχι τους βιαστές, αλλά τις γυναίκες που βιάστηκαν.

Δυστυχώς ο σκοτεινός αριθμός σχετικά με τα θύματα σεξουαλικής βίας, με βάση την παραπάνω πραγματικότητα θα συνεχίζεται. Τα θύματα γνωρίζοντας πλέον τί θα υποστούν αν κινήσουν τις παραπάνω διαδικασίες, τις θεωρούν ως ενοχοποιητικές και εξευτελιστικές για τις ίδιες διαδικασίες (δυστυχώς ισχύει) και τις περισσότερες φορές πρέπει να διαχειριστούν ακόμα και την αθώωση του βιαστή τους. Επίσης, δέχονται δευτερογένη, τριτογενή θυματοποίηση και εν τέλει  πολλαπλά επίπεδα θυματοποίησης και ξανά ζουν κάθε φορά τον εφιάλτη τους.

Επίσης, όσο οι δικαστικές αποφάσεις αποφαίνονται ότι ο ομαδικός βιασμός 15χρονης από συμμαθητές της, ήταν μια συναινετική πράξη οργίων (Αμάρυνθος 2005), είμαστε καταδικασμένοι να ζούμε για πάντα στον Μεσαίωνα.

Οφείλουμε ως ενωμένη κοινωνία να αντιδράσουμε. Η αλλαγή δεν θα έρθει γρήγορα αλλά ας κάνουμε την αρχή.

Να τονίσουμε εδώ, ότι οι άντρες για εμάς δεν είναι απέναντι, δεν είναι εχθροί, τους θέλουμε μαζί στη συζήτηση και στον αγώνα. Αυτό που μας βιάζει πρώτα απ’όλα είναι το ίδιο το σύστημα και η συνειδητοποίηση της πραγματικότητας, από όλους μας, είναι το πρώτο βήμα.

• Η τιμωρία, η απονομή δικαιοσύνης να είναι πραγματική χωρίς τα παραθυράκια στους νόμους. Η αποτρόπαια πράξη δεν πρέπει να μένει ατιμώρητη.
• Παιδεία από την οικογένεια. Πρέπει από μικρή ηλικία να μαθαίνουμε στα παιδιά μας να σέβονται τις γυναίκες, ότι η γυναίκα δεν είναι κτήμα κανενός και ότι αγόρια-κορίτσια είναι ισότιμα.
• Οφείλουν να εκπαιδευτούν και να κατανοήσουν πια όλοι ότι η άρνηση στην σεξουαλική πράξη είναι δικαίωμα. Το «όχι» σημαίνει «όχι» και δεν χωράει καμιάς άλλης ερμηνείας. Ακόμη και μεταξύ συζύγων. Πλέον, υπάρχει και νόμος όπου σεξουαλική πράξη χωρίς συναίνεση είναι βιασμός!
• Πρέπει να προστατέψουμε τα θύματα βιασμών. Δεν πρέπει να αισθάνονται φόβο, ούτε ντροπή. Πρέπει να μιλούν, να καταγγέλλουν ακόμη και την απόπειρα βιασμού, ακόμη και μια απλή κακοποίηση. Αυτό είναι αρκετά δύσκολο γιατί πρέπει να υπάρξουν ριζικές αλλαγές από τις καταγγελίες έως τα ποινικά και δικαιικά συστήματα.
• Πρέπει να ξεπεράσουμε στερεότυπα και ξεπερασμένα, χωρίς νόημα έθιμα του παρελθόντος που θεωρούν τις γυναίκες σεξουαλικό αντικείμενο, ότι υπάρχει απόλυτη κυριαρχία του αρσενικού και μπορεί να κάνει ό,τι θέλει, ακόμη και μέσα στο γάμο. Η σεξουαλική πράξη είναι απόλαυση, είναι έρωτας, είναι συναίσθημα μοναδικό. Δεν είναι ικανοποίηση ενστίκτων που έχουν τα ζώα, δεν είναι επίδειξη ισχύος, δεν είναι μαγκιά. Είναι έγκλημα ο βιασμός και ακόμη μεγαλύτερο η προσπάθεια συγκάλυψης ή επίρριψης της ευθύνης στο θύμα. Πολιτεία, Μέσα Ενημέρωσης, σχολεία, κρατικοί και ιδιωτικοί φορείς πρέπει να κινητοποιηθούν, να συνεργαστούν και να αντιμετωπίσουν με σοβαρότητα το πρόβλημα.