Ηλεκτρονικός εκφοβισμός (Cyber bullying)

Της ψυχολόγου Αγγελικής Μπουμπούλη

Ο όρος ηλεκτρονικός εκφοβισμός έχει προκύψει την τελευταία δεκαετία και πρόκειται για τον εκφοβισμό που ασκείται μέσω ηλεκτρονικών συσκευών. Σύμφωνα  με τον καθηγητή Ψυχολογίας Smith ως ηλεκτρονικός εκφοβισμός ορίζεται  «μια επιθετική, σκόπιμη και επαναλαμβανόμενη πράξη σκληρότητας και συναισθηματικής βίας, η οποία πραγματοποιείται από ένα άτομο ή μια ομάδα ατόμων, μέσω της χρήσης ηλεκτρονικών μορφών επικοινωνίας, εναντίον ενός ατόμου που δεν μπορεί εύκολα να υπερασπιστεί τον εαυτό του». Θεωρείται ότι είναι η πιο επιβλαβής μορφή εκφοβισμού καθώς το άτομο που εκφοβίζει μπορεί να αποκρύψει την ταυτότητά του, να εκφοβίσει οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας και να γνωστοποιήσει τον εκφοβισμό οπουδήποτε και πολύ γρήγορα.

Ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός είναι ένα πρόβλημα που αυξάνεται με ανησυχητικούς ρυθμούς καθώς αυξάνεται ο αριθμός των ατόμων που χρησιμοποιούν τις ηλεκτρικές συσκευές και το διαδίκτυο για να επικοινωνήσουν, να μελετήσουν και να ψυχαγωγηθούν. Τα μέσα με τα οποία κάποιος μπορεί να ασκήσει διαδικτυακό εκφοβισμό είναι πολλά. Μερικά από αυτά είναι το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο (email), τα δωμάτια συζητήσεων (chat rooms), οι προσωπικές ιστοσελίδες, προγράμματα ανταλλαγής μηνυμάτων, ιστοσελίδες και σελίδες κοινωνικής δικτύωσης (Facebook, Myspace, Twitter κ.ά.). Οι θύτες χρησιμοποιούν τα συγκεκριμένα μέσα γιατί τους δίνουν τη δυνατότητα να αποκρύψουν την πραγματική τους ταυτότητα χρησιμοποιώντας κάποιο ψεύτικο όνομα, δεν ελέγχονται επαρκώς από ενηλίκους και απαριθμούν πολλά μέλη. Οι θύτες παρενοχλούν τα θύματά τους για την εμφάνισή τους, τις σεξουαλικές προτιμήσεις τους, την σχολική τους επίδοση, την οικονομική τους κατάσταση, το φύλο, την εθνικότητα, το χρώμα, τη θρησκεία, την καταγωγή καθώς και για τις ασθένειες ή τις αναπηρίες που μπορεί να έχουν.

Μορφές του ηλεκτρονικού εκφοβισμού

Σύμφωνα με την Willard (2007) υπάρχουν επτά διαφορετικές κατηγορίες συμπεριφοράς ήλεκτρονικού εκφοβισμού οι οποίες είναι:

• Η «online»  αποστολή θυμωμένων και / ή χυδαίων μηνυμάτων εναντίον ενός ή περισσότερων ατόμων.
• Η επανειλημμένη αποστολή προσβλητικών και αγενών μηνυμάτων σε ένα πρόσωπο (παρενόχληση).
• Η αποστολή ή δημοσίευση βλαβερών και αναληθών φημών για ένα άτομο με σκοπό να βλάψει τη δημόσια εικόνα του και τις κοινωνικές του σχέσεις (δυσφήμηση).
• Η επαναλαμβανόμενη, έντονη παρενόχληση και δυσφήμηση που περιλαμβάνει απειλές ή δημιουργεί σημαντικό φόβο.
• Η παράνομη είσοδος ενός ατόμου στον προσωπικό ηλεκτρονικό λογαριασμό ενός άλλου ατόμου και η αποστολή μηνυμάτων σε τρίτα άτομα προκειμένου το θύμα να εμπλακεί σε προβλήματα και να σχηματιστεί κακή γνώμη για αυτό (μίμηση).
• Η αποστολή ή δημοσίευση, κειμένων ή εικόνων τα οποία περιλαμβάνουν προσωπικά δεδομένα ενός ατόμου, καθώς επίσης και η χρήση τεχνασμάτων από τον θύτη ώστε να αποκτήσει αυτά τα προσωπικά δεδομένα με σκοπό να τα δημοσιεύσει προωθώντας μηνύματα και εικόνες.
• Ο σκόπιμος αποκλεισμός ενός προσώπου από μια ηλεκτρονική ομάδα.

Ο διαδικτυακός εκφοβισμός είναι μία επιβλαβής κοινωνική συμπεριφορά για όλα τα πρόσωπα που εμπλέκονται σε αυτή (θύτης, θύμα, παρατηρητές) και προκαλεί σημαντική συναισθηματική και σε ακραίες περιπτώσεις και σωματική βλάβη. Τα θύματα του διαδικτυακού εκφοβισμού νιώθουν απελπισμένα και ανίκανα να επιλύσουν το πρόβλημα. Παρουσιάζουν κατάθλιψη, αυξημένο άγχος, πτώση της ακαδημαϊκής τους επίδοσης, προβλήματα συγκέντρωσης, αποφυγή του σχολείου και έχουν αυξημένες πιθανότητες να εγκαταλείψουν το σχολείο. Επίσης μπορεί να εμφανίσουν θυμό, ένταση, χαμηλή αυτοεκτίμηση, αυτοκτονικές σκέψεις και αντικοινωνική συμπεριφορά.

Αντιμετώπιση του ηλεκτρονικού  εκφοβισμού

Ο διαδικτυακός εκφοβισμός δεν αντιμετωπίζεται απαγορεύοντας στους μαθητές να χρησιμοποιούν το διαδίκτυο και τις ηλεκτρονικές συσκευές επικοινωνίας. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι το διαδίκτυο δεν είναι η αιτία του διαδικτυακού εκφοβισμού, επομένως, η απαγόρευση της χρήσης του από τους μαθητές δεν είναι η λύση στο πρόβλημα. Αντίθετα, η εφαρμογή ενός τέτοιου μέτρου θα οδηγούσε στην κοινωνική απομόνωση των μαθητών καθώς χρησιμοποιούν το διαδίκτυο όχι μόνο για να μελετήσουν αλλά και για να ενημερωθούν και να επικοινωνήσουν με τους φίλους τους.

Οι προσπάθειες για την καταπολέμηση του φαινομένου πρέπει να εστιαστούν στην  συνειδητοποίηση, ενημέρωση, πρόληψη, παρέμβαση, συμβουλευτική. Ο όρος «συνειδητοποίηση» αναφέρεται στην προσπάθεια που σημαντικό να καταβάλλουν εκπαιδευτικοί και γονείς προκειμένου να αποκτήσουν τεχνολογικές γνώσεις και δεξιότητες ανάλογες με εκείνες των μαθητών και των παιδιών τους. Να κατανοήσουν τον τρόπο με τον οποίο συνηθίζουν να επικοινωνούν οι μαθητές στο διαδίκτυο και στις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης. Μόνο αν κατανοήσουν το διαδίκτυο θα είναι σε θέση να συμβάλλουν στην αντιμετώπιση του διαδικτυακού εκφοβισμού.

Οι εκπαιδευτικοί όσο και οι γονείς είναι σημαντικό να ενημερωθούν για το τι είναι ο διαδικτυακός εκφοβισμός, ποιες είναι οι μορφές του, ποιες είναι οι συνέπειες του καθώς, ποιες είναι οι ενδείξεις που μπορεί να φανερώσουν ότι ένας μαθητής είναι είτε θύτης είτε θύμα και πώς να αντιμετωπίζουν τα περιστατικά διαδικτυακού εκφοβισμού.

Οι εκπαιδευτικοί μπορούν  μέσα στην τάξη να γίνουν ιδιαίτερα δημιουργικοί προκειμένου να ευαισθητοποιήσουν τους μαθητές και να τονίσουν τις συνέπειες του διαδικτυακού εκφοβισμού. Μπορούν για παράδειγμα να διαβάζουν άρθρα εφημερίδων ή να προβάλλουν αποσπάσματα ταινιών σχετικών με διαδικτυακό εκφοβισμό ή ακόμη και να κάνουν μία εργασία για αυτό το θέμα.

Σε περίπτωση που κάποιος μαθητής εκφοβιστεί διαδικτυακά θα πρέπει να ξέρει ότι η καλύτερη αντιμετώπιση για να αποφύγει τον θύτη είναι να τον αγνοήσει. Θα πρέπει επίσης να αποθηκεύσει τα εκφοβιστικά μηνύματα και να μπλοκάρει άλλα εισερχόμενα μηνύματα από τον συγκεκριμένο χρήστη. Οι γονείς θα πρέπει να κρατήσουν το εκφοβιστικό υλικό, να επικοινωνήσουν με το σχολείο και αν κρίνουν ότι είναι απαραίτητο να ενημερώσουν και τις αρμόδιες αρχές. Πολλές φορές, η παρενόχληση γίνεται από παιδιά προς παιδιά. Σε τέτοια περίπτωση, αναζητήστε τον θύτη και μιλήστε με τους γονείς του. Αν το πρόβλημα δεν μπορεί να λυθεί με τη δική σας παρέμβαση, και θέλετε να πάρετε πιο δραστικά μέτρα, μπορείτε να καταγγείλετε το περιστατικό στη Γραμμή Βοηθείας www.help-line.gr, τηλεφωνικά ή μέσω email.

Όταν το παιδί-έφηβος νιώθει άβολα σε μια συνομιλία, μπορεί να τη σταματήσει με το πάτημα ενός πλήκτρου που θα απενεργοποιήσει τον ιστοχώρο όπου λαμβάνει χώρα η συνομιλία αυτή. Σε περίπτωση που το πρόβλημα επιμένει, μπορεί να αλλάξει την ηλεκτρονική διεύθυνση του.

Μέσα από μια διαδικτυακή συζήτηση, είναι πολύ εύκολο να αποκαλύψουμε προσωπικά μας δεδομένα. Τα παιδιά συχνά δεν είναι σε θέση να κατανοήσουν το μέγεθος του κοινού στο οποίο δημοσιεύουν τα στοιχεία τους. Και αυτό είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο, γιατί, όχι μόνο μπορεί μέσω των στοιχείων αυτών να γίνουν δέκτες παραπλανητικής διαφήμισης, αλλά κυρίως γιατί γίνεται ευκολότερος ο εντοπισμός τους στο φυσικό κόσμο. Έτσι, πρέπει να ξέρουν ότι δεν πρέπει να δίνουν σε αγνώστους προσωπικά τους στοιχεία, – κωδικούς, τη διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, τη διεύθυνση του σπιτιού τους, το όνομα του σχολείου, ή τον αριθμό του (κινητού/σταθερού) τηλεφώνου. Επιπλέον  όχι μόνο δεν θα πρέπει να δίνουν δικά τους προσωπικά στοιχεία, αλλά ούτε και αυτά των φίλων τους και να καταλάβουν ότι όταν συνομιλούν με αγνώστους είναι πιθανό οι συνομιλητές τους να παρουσιάζουν ψεύτικα στοιχεία για την ταυτότητά τους. Τα παιδιά είναι σημαντικό να χρησιμοποιούν ψευδώνυμο και να αποφεύγουν να μπαίνουν σε προσωπικές λεπτομέρειες, ακόμα και αν γνωρίζουν προσωπικά το άτομο με το οποίο συνομιλούν. Μπορούν και άγνωστοι να παρακολουθούν τη συνομιλία αυτή.

Αγγελική Μπουμπούλη*
Ψυχολόγος, Επιστημονική Συνεργάτης της Εταιρείας Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας

πηγή schooltime.gr