Η παιδαγωγική σημασία του παραμυθιού στην προσχολική ηλικία

Το παραμύθι και η παιδαγωγική του αξιοποίηση στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση και κυρίως στον Παιδικό Σταθμό αποτελεί σημαντικό μέσο αγωγής για το παιδί, αφού συμβάλλει στην καλύτερη γνώση του εαυτούτου και των άλλων, στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του, τηςσυναισθηματικής του νοημοσύνης, των δεξιοτήτων του, στην αίσθηση της ταυτότητάς του, στην ανάπτυξη μιας ανθρώπινης ηθικής, αλλά και στην ενίσχυση της πολιτισμικής του ευαισθησίας, όταν εκτίθεται σε αφήγηση ιστοριών από διαφορετικά πολιτισμικά πλαίσια.

Μέσα από την ταύτιση με τον ήρωα ή την ηρωίδα του παραμυθιού το παιδί παίρνει ένα συγκεκριμένο ρόλο μέσα από τον οποίο συλλέγει πληροφορίες για να καταλάβει τον εαυτό του και τον κόσμο γύρω του. Με αυτόν ακριβώς τον τρόπο τα παιδιά ανακαλύπτουν τον κόσμο.

Η μαγεία που αισθάνονται, όταν ανταποκρίνονται στο παραμύθι  προέρχεται όχι μόνο από το ψυχολογικό νόημα της ιστορίας, αλλά και από τις λογοτεχνικές του ιδιότητες. Έτσι, λοιπόν, το παραμύθι δεν θα μπορούσε να έχει ψυχολογική επίδραση στο παιδί αν δεν ήταν πρώτα από όλα έργο τέχνης. Ως έργο τέχνης γίνεται πλήρως κατανοητό, όπως καμία άλλη μορφή τέχνης.

Tο παραμύθι είναι το αλφαβητάρι της εικόνας της ψυχής.

Η νέα παιδαγωγική επιδιώκει με το παραμύθι να ετοιμάσει τα παιδιά για την ζωή. Για το σκοπό αυτό μεταχειρίζεται τη γλώσσα του παιδιού, ακολουθεί το δρόμο της ψυχής του.

Tο παραμύθι είναι η πρώτιστη μορφή με την οποία το παιδί μαθαίνει να διαβάζει την γλώσσα των εικόνων-συμβόλων, τη μόνη γλώσσα που επιτρέπει την κατανόηση πριν επιτευχθεί η νοητική ωριμότητα.

Η κατανόηση της δυναμικής, που παρουσιάζεται στο ταξίδι, που αναλαμβάνει ο ήρωας/η ηρωίδα και τυπικά οδηγεί από την δυστυχία στην υψηλότερη ολοκλήρωση, μπορεί να μας αποκαλύψει διάφορους τρόπους για να βοηθήσουμε, ως παιδαγωγοί τα παιδιά στην ανηφορική πορεία της ζωής τους, ενώ η ιδιαίτερη συμβολή του στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των παιδιών αναδύεται στο διαχρονικό μήνυμα που αυτό μεταφέρει πως οι δυσκολίες συχνά απρόοπτες και άδικες, συνοδεύουν αναπόφευκτα την ανθρώπινη πορεία, αν όμως κανείς τις αντιμετωπίσει με θάρρος, τότε κυριαρχεί στα εμπόδια και ανακηρύσσεται νικητής.

Ο παιδαγωγός πρέπει να θυμάται πως καμία μέθοδος δεν μπορεί να απαντήσει ολόπλευρα στις ανάγκες των παιδιών, συναισθηματικές, κοινωνικές, εκπαιδευτικές, γνωστικές, βιολογικές και έτσι τα παραμύθια έρχονται να λειτουργήσουν επικουρικά και συμπληρωματικά στο φάσμα των μεθόδων που χρησιμοποιούνται σε ένα ψυχοπαιδαγωγικό  ή θεραπευτικό πλαίσιο παρέμβασης.

Το παραμύθι και η παιδαγωγική του αξιοποίηση

Το παραμύθι αποτελεί ουσιαστικά «δίαυλο» επικοινωνίας του παιδιού με τη παράδοση. Στοιχεία της παράδοσης που έχουν «περάσει» στο παραμύθι μπορούν να αξιοποιηθούν στις διδακτικές πρακτικές της προσχολικής αγωγής προς όφελος των παιδιών.

Με τρόπο ευχάριστο και ελκυστικό, ο προφορικός και γραπτός λόγος κατακτά τον μικρό ακροατή μεταφέροντας το σε έναν μαγικό κόσμο, ο οποίος το διδάσκει, το διασκεδάζει, ενώ συγχρόνως αναπτύσσει την μνήμη του, την προσοχή του και την συναισθηματικότητά του. Το παραμύθι ανοίγει νέους δρόμους στη σκέψη των παιδιών και τα διδάσκει χωρίς διδακτισμό με αποτέλεσμα να αποτελεί ένα από τα καλύτερα μέσα κοινωνικής μάθησης.

Για την αποτελεσματική παιδαγωγική και διδακτική αξιοποίηση τουβασική προϋπόθεση είναι η επιλογή της κατάλληλης ιστορίας, που θα προκαλέσει το ενδιαφέρον του παιδιού και θα παρουσιάσει με σαφή σειρά τα γεγονότα της αφήγησης.

Με την κατάλληλη αξιοποίηση των ιδεών, των συμβολικών αναπαραστάσεων και των εμπειριών του πραγματικού και του φανταστικού, που ενυπάρχουν στο παραμύθι, δημιουργείται ένα κατάλληλο πλαίσιο, το οποίο ενισχύει την κοινωνική αλληλεπίδραση του παιδιού, με σκοπό την συνεργασία και την συμμετοχικότητα του στιςκοινωνικές δεξιότητες της ακρόασής του, καθώς και τις νοητικές δεξιότητες, που συσχετίζονται με τις έννοιες της ταξινόμησης και της αντιστοίχισης. Το παραμύθι, επομένως, μπορεί να αποτελέσει πολύτιμο βοήθημα για τη γνωστική, γλωσσική και αισθησιο-κινητική καλλιέργεια του παιδιού.

Από την άποψη της διδακτικής, ένα παραµύθι µπορεί να λειτουργήσει ως κείµενο αναπτυγµένης αφήγησης συντελώντας, παραπέρα, στην ανάπτυξη του γραπτού και προφορικού λόγου από τα παιδιά. Το γλωσσικό επίπεδο των προτάσεων που συνθέτουν το παραμύθι πρέπει να είναι αντίστοιχο των δυνατοτήτων του παιδιού, έτσι ώστε να του είναι κατανοητό. Αυτό επιτυγχάνεται όταν κατά την αφήγηση του παραμυθιού ο λόγος εξελίσσεται σε παροντικό χρόνο, χρησιμοποιούνται μικρές προτάσεις και ο τόνος της φωνής διαφοροποιείται ανάλογα με το περιεχόμενο.

Πώς θα προκαλέσουμε το ενδιαφέρον του παιδιού

Μπορούμε με τη μορφή συζήτησης να προκαλέσουμε το ενδιαφέρον του παιδιού και να πει με δικά του λόγια αυτό που πριν από λίγο άκουσε. Το λεξιλόγιο που χρησιμοποιούμε πρέπει να είναι πλούσιο και κατανοητό. Μέσω αυτών των διδακτικών τεχνικών το παιδί κινητοποιείται και οδηγείται με φυσικό τρόπο σε μια μορφή επικοινωνίας.

Όταν το παιδί δείχνει πως έχει πρόθεση και διάθεση επικοινωνίας οφείλουμε να ανταποκριθούμε. Όταν στη ροή του λόγου του κάνει λάθη δεν πρέπει να το διακόπτουμε. Το αφήνουμε να ολοκληρώσει αυτό που θέλει να πει και στη συνέχεια το επαναλαμβάνουμε σωστά. Αποφεύγουμε να διακόπτουμε το παιδί, ενώ αυτό μιλάει και του αφήνουμε χρονικό περιθώριο για να σκεφτεί. Οφείλουμε να λειτουργούμε ως πρότυπο προφέροντας άρτιες συντακτικά και φωνολογικά τις προτάσεις συμπληρώνοντας έτσι τις γραμματικές ελλείψεις του παιδιού.

Το παιδί με την ακρόαση του παραμυθιού βελτιώνει το επίπεδο ομιλίας του, όσο αυτό είναι εφικτό. Μαθαίνει να ακούει, εξοικειώνεται με τον πλούσιο ποιητικό λόγο και τη συμβολική γλώσσα, προσπαθεί να περιγράψει τους ήρωες και να θυμηθεί την πλοκή του παραμυθιού. Η γλώσσα του παραμυθιού εμπλουτισμένη από το γλωσσικό πλούτο αιώνων βοηθά το παιδί να βρει νόημα της δικής του ζωής.

Εικονογράφηση παραμυθιού

Σηµαντική θεωρείται και η αξιοποίηση της εικονογράφησης ενός παραμυθιού. Ο εικονικός τρόπος επικοινωνίας προσφέρεται στις µικρές ηλικίες (προσχολική και πρωτοσχολική), επειδή τα παιδιά δεν έχουν κατακτήσει ακόµη τη δεξιότητα της ανάγνωσης. Έτσι, η εικόνα στις µικρές αυτές ηλικίες αποτελεί προσφιλές και πολύ αγαπητό γνώρισµα και προσφέρεται για ανάπτυξη και παραγωγή προφορικού λόγου καθώς, ως γνωστό, η εικόνα πολλές φορές έχει ισχυρότερη θέση από αυτή του κειµένου. Με δεδοµένο ότι το εικονογραφηµένο παιδικό βιβλίο εξυπηρετεί πολλαπλές παιδαγωγικές ανάγκες µε κυριότερες τη γνωστική και αισθητική, η αξιοποίηση της εικόνας µπορεί να αποτελέσει το έναυσµα για την κινητοποίηση των µαθητών σε ενδιαφέρουσες και ωφέλιµες παιδαγωγικά δραστηριότητες.

Δραστηριότητες που βασίζονται στο παραμύθι

Έχουν προταθεί διάφορες δραστηριότητες για την εισαγωγή τους στην εκπαίδευση και την, όσον το δυνατόν, καλύτερη διδακτική αξιοποίησή τους. Οι δραστηριότητες αυτές είναι:

• η αφήγηση και η αφήγηση με επίδειξη εικόνων
• η ανάγνωση και η ανάγνωση με επίδειξη εικόνων ή η ανάγνωση με παύσεις
• η αναδιήγηση, η αναδιήγηση με εικόνες
• τα παιχνίδια με κάρτες
• η εικονογράφηση
• η δραματοποίηση
• τα δρώμενα
• τα παιχνίδια ρόλων
• το κουκλοθέατρο
• η μουσική-μελοποίηση
• η χειροτεχνία
• η προβολή ταινιών με παραμύθια
• τα αυτοσχέδια παραμύθια
• τα ημιτελή παραμύθια
• η ακρόαση παραμυθιών
• οι γλωσσικές απασχολήσεις
• οι δημιουργικές κατασκευές
• τα παραμύθια κόμικς
• η δημιουργία παραμυθιών ή η διασκευή παραμυθιών
• τα παιχνίδια μεταμφίεσης

Οι δραστηριότητες αυτές θα πρέπει να ανταποκρίνονται  στις ανάγκες και στα ενδιαφέροντα των παιδιών, για να υπάρξει το επιθυμητό αποτέλεσμα, που είναι η ψυχαγωγία, η δημιουργικότητα μέσα από τη συνεργασία, τη συμμετοχή και τη μάθηση.

Ευχαριστούμε θερμά για τη συνεργασία και την παραχώρηση της πτυχιακής εργασίας, τη  Δρ. Ελένη Καινούργιου, Επίκουρο Καθηγήτρια  του Τομέα Παιδαγωγικών του Τμήματος Προσχολικής Αγωγής  στο ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ και τις βρεφονηπιοκόμους, που εκπόνησαν την πτυχιακή εργασία, Γρηγοροπούλου Μαρία, Λούτσα Παναγιώτα, Κλιάφα Αλεξάνδρα, Μπαλκούρη Αναστασία, Χαραλαμπίδου Φωτεινή.

Αν έχεις επιχείρηση που παρέχει υπηρεσίες ή προϊόντα που σχετίζονται με την προσχολική εκπαίδευση και τη δημιουργική απασχόληση, μάθε περισσότερα πατώντας εδώ.

πηγή www.schooling.gr