Η σκιαγράφηση της ΔΕΠ-Υ

Του Νίκου Παναγιώτου

Η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής/υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ) αποτελεί μια αμφιλεγόμενη έννοια στην επιστημονική και εκπαιδευτική κοινότητα ως προς τον ακριβή προσδιορισμό της, αν και φαίνεται τις τελευταίες δεκαετίες, να καθίσταται μια από τις πιο ευρέως μελετώμενες διαταραχές. Παρά την αντιφατικότητα στις απόψεις των ειδικών, η ΔΕΠ-Υ αποτελεί μια συχνά διαγνωσμένη διαταραχή που ενέχει αυξητικές τάσεις στη σημερινή εποχή. Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα λογίζεται το γεγονός πως το 3 με 5%  του μαθητικού πληθυσμού των Η.Π.Α είναι διαγνωσμένο ή πληροί τις προϋποθέσεις για να διαγνωστεί ως να έχει ΔΕΠ-Υ.  Εντούτοις, υπάρχουν εδώ και δεκαετίες, έμμεσες ιστορικές αναφορές  σε συμπτώματα παιδιών που συσχετίζονται με εκείνα της ΔΕΠ-Υ. Παράλληλα, έχουν αποδοθεί διαφορετικές ονομασίες στην οικεία διαταραχή (πχ. “Παιδική υπερκινητική παρορμητική διαταραχή”, τη δεκαετία του 60΄) σε μια προσπάθεια κατανόησής της.

Κατηγοριοποίηση των τύπων της ΔΕΠ-Υ και τα χαρακτηριστικά τους:

Η ΔΕΠ-Υ διακρίνεται σε τρεις υποτύπους: α) Κυρίως απρόσεκτος τύπος, β) Κυρίως υπερκινητικός- παρορμητικός τύπος και γ) Συνδυαστικά απρόσεκτος και υπερκινητικός- παρορμητικός τύπος. Τα παιδιά του πρώτου υποτύπου θεωρούνται λιγότερο πιθανό να αναπτύξουν προβληματικές συμπεριφορές ή ανεξέλεγκτη δράση, όμως καθίσταται και πιο δύσκολη η ανίχνευση των δυσκολιών που μπορεί να αντιμετωπίζουν από τους εκπαιδευτικούς, με αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται ή να καθυστερεί η διάγνωσή τους. Στα παιδιά του δεύτερου τύπου, μολονότι είναι πιο σύνηθες να εκδηλώσουν προβληματικές συμπεριφορές, παρατηρείται μια εξασθένιση των συμπτωμάτων τους (υπερκινητικότητα κ.τ.λ) λόγω της ανάπτυξής τους και της “μετάβασής” τους στην εφηβική και μετέπειτα ενήλικη ζωή τους. Τέλος, τα παιδιά του τρίτου υποτύπου είναι ένας συνδυασμός των δύο πρώτων υποτύπων.

Ακολουθεί ο πίνακας των συμπτωμάτων των τριών υποτύπων, σύμφωνα με το American Psychiatric Association:

1. Συμπτώματα ελλειμματικής προσοχής

• Κάνει απρόσεκτα λάθη ή δεν προσέχει λεπτομέρειες
• Υπάρχει δυσκολία συγκέντρωσης της προσοχής
• Φαίνεται να μην ακούει όταν του μιλούν
• Δεν ακολουθεί οδηγίες
• Δυσκολεύεται στο να οργανώσει το χρόνο ή τη δραστηριότητά του
• Δεν επιθυμεί να αναλαμβάνει καθήκοντα ή εργασίες που απαιτούν σταθερή νοητική προσπάθεια
• Αποσπάται εύκολα
• Χάνει τα αντικείμενά του
• Ξεχνάει τις εργασίες του

2. Συμπτώματα υπερκινητικότητας- παρορμητικότητας

Ι.    Υπερκινητικότητα

• Κάνει νευρικές κινήσεις με τα πόδια ή/και τα χέρια του
• Αποχωρεί ξαφνικά και αναίτια από τη θέση του/της
• Τρέχει ή σκαρφαλώνει με ακατάλληλο τρόπο
• Δείχνει μια συνεχής τάση “φυγής”
• Δυσκολεύεται να συμμετέχει σε μια ήρεμη δραστηριότητα ή παιχνίδι

ΙΙ.    Παρορμητικότητα

• Ενοχλεί άλλα άτομα
• Δε περιμένει τη σειρά του
• Απαντά, δίχως να ολοκληρωθεί η ερώτηση ή να του/της δοθεί ο λόγος

Αίτια και Διαγνωστική διαδικασία της ΔΕΠ-Υ:

Ποικίλες έρευνες, κλινικές μελέτες αλλά και εμπειρικά δεδομένα από τις εκπαιδευτικές διαδικασίες έχουν καταδείξει πως η ΔΕΠ-Υ πρόκειται για μια αλληλεπίδραση ετερόκλιτων γενετικών (πχ. εγκεφαλικά ελλείμματα, νευρολογική διαταραχή, γονιδιακή προδιάθεση κ.τ.λ) και περιβαλλοντικών (πχ. διατροφή, περιβαλλοντικά ερεθίσματα, πρόσθετα τροφίμων, ψυχοκοινωνικό πλαίσιο, οργάνωση ρουτίνας παιδιού κ.τ.λ) παραγόντων. Ωστόσο, αυτό είναι και το σημείο που εντείνεται η διχογνωμία των ειδικών, χωρίς να υπάρχει μια καθολικά αποδεκτή άποψη για την αιτιολογία της ΔΕΠ-Υ.  Στην αυξητική αυτή τάση της ΔΕΠ-Υ κυριαρχούν ως διαγνωσμένα άτομα του ανδρικού φύλλου, ενώ η ΔΕΠ-Υ διαφαίνεται να υπερισχύει ελάχιστα στα χαμηλότερα κοινωνικά και οικονομικά περιβάλλοντα.  Επιπρόσθετα, δύναται να συνυπάρχει με άλλες διαταραχές ή δυσκολίες, όπως για παράδειγμα με μαθησιακές δυσκολίες ή διαταραχές συμπεριφοράς.

Όσον αφορά τη διάγνωση, αυτή μπορεί να πραγματοποιηθεί έπειτα από την εμφάνιση (μερικών από αυτά) των παραπάνω συμπτωμάτων για τουλάχιστον 6 μήνες συνεχόμενα στην πρώιμη σχολική ηλικία. Ακολουθεί η παραπομπή του παιδιού από τον εκπαιδευτικό (με την έγκριση των γονέων) στα αρμόδια και θεσμοθετημένα όργανα-φορείς του εκάστοτε εκπαιδευτικού συστήματος. Έτσι, επιτυγχάνεται μια σωστή αξιολόγηση της κάθε περίπτωσης, η σκιαγράφηση του ατομικού προφίλ του μαθητή αλλά  και ένας ολοκληρωμένος διαγνωστικός έλεγχος. Οι μέθοδοι και τεχνικές που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στη διαγνωστική διαδικασία είναι η συνέντευξη, οι κλίμακες μέτρησης, οι σταθμισμένες δοκιμασίες και τεστ καθώς και η άμεση παρατήρηση από ειδικούς.

Παρέμβαση:

Το στάδιο της παρέμβασης λογίζεται  ως μια κρίσιμη και απαιτητική καμπή της όλης διαδικασίας. Ένα σωστό δομημένο πρόγραμμα παρέμβασης εδράζεται σε δύο άξονες. Ό ένας συσχετίζεται με το παιδί και περιλαμβάνει ειδική φαρμακοθεραπεία καθώς και συμπεριφορική παρέμβαση (αρχές και μέθοδοι εφαρμοσμένης ανάλυσης). Ο άλλος άξονας αφορά το περιβάλλον του παιδιού (γονείς, εκπαιδευτικοί) και εμπεριέχει την κατάρτιση ενός εξατομικευμένου πλάνου με σκοπό τον περιορισμό των συμπτωμάτων και την ενίσχυση των θετικών σημείων του ατόμου με ΔΕΠ-Υ.  Το πρόγραμμα παρέμβασης χρειάζεται να αποτελεί ένα κράμα στρατηγικών πρόληψης, εκπαίδευσης-στήριξης γονιών και εφαρμογής εναλλακτικών στρατηγικών διαχείρισης της τάξης από τον εκπαιδευτικό, τροποποιώντας ταυτόχρονα και το μαθησιακό περιβάλλον του μαθητή/-τριας.

Επίλογος:

Η ΔΕΠ-Υ είναι μια σύνθετη και ιδιαίτερη διαταραχή η οποία μπορεί να προκαλέσει αρνητικές συνέπειες στο άτομο τόσο σε σχολικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Ωστόσο, με την έγκαιρη ανίχνευση, την έγκυρη διάγνωση, τη συνεργασία των εμπλεκομένων μερών και την κατάρτιση ενός εξατομικευμένου πλάνου παρέμβασης μπορούν να μετριαστούν ή να εξαλειφθούν σε μεγάλο βαθμό τα συμπτώματα και να συμβάλλει στην ολική ανάπτυξη και επιτυχία του ατόμου.

Υ.Γ  Χρήσιμες τεχνικές, στρατηγικές, οδηγίες και στοιχεία δίνονται αναλυτικότερα στους παρακάτω συνδέσμους

Οδηγός για γονείς: 

https://www.othisi.gr/sxoleio/wp-content/uploads/2014/06/%CE%94%CE%95%CE%A0%CE%A5.pdf

Οδηγός για εκπαιδευτικούς:

http://kesy.dra.sch.gr/images/pdfs/teachersgreek.pdf

Πηγές:

Heward, L. W. (Επιμ. Α. Δαβάζογλου, & Κ. Κόκκινος). (2011).Παιδιά με ειδικές ανάγκες: Mία εισαγωγή στην Ειδική Εκπαίδευση Αθήνα: εκδόσεις Τόπος.

Στασινός, Π. Δ. (2016). Η ειδική εκπαίδευση 2020 plus για μια συμπεριληπτική ή ολική εκπαίδευση στο νέο ψηφιακό σχολείο με ψηφιακούς πρωταθλητές (έκδοση αναθεωρημένη). Αθήνα: εκδόσεις Παπαζήση.

Παναγιώτου Νίκος*
Απόφοιτος Παιδαγωγικού
Μεταπτυχιακός φοιτητής στο τμήμα της Ειδικής Αγωγής

πηγή schooltime.gr