Αν παρατηρήσουμε τον τρόπο με τον οποίο μιλάμε στα παιδιά, ίσως συνειδητοποιήσουμε ότι χρησιμοποιούμε πολλές εντολές, προτάσεις, υπενθυμίσεις, αλλά κυρίως ερωτήσεις! Σίγουρα οι ερωτήσεις δείχνουν ενδιαφέρον προς τον συνομιλητή μας. Ανάλογα όμως με το σε τι αναφέρονται, πώς και πόσο συχνά διατυπώνονται και ποιές απαντήσεις μπορούν να πάρουν, μπορεί να έχουν το αντίθετο αποτέλεσμα, να τελειώσουν απότομα μια συνομιλία, να αγχώσουν ή να απογοητεύσουν τον συνομιλητή μας. Έχοντας υπόψη ότι το γλωσσικό ερέθισμα και η αλληλεπίδρασή μας με τα παιδιά παίζουν εξαιρετικό ρόλο στη γλωσσική τους ανάπτυξη, ας δούμε αναλυτικότερα πότε οι ερωτήσεις εμποδίζουν, πότε ενισχύουν τη γλωσσική ανάπτυξη και τι άλλες εναλλακτικές έχουμε.

Ερωτήσεις = ευκαιρίες για γλωσσική ανάπτυξη;

Οι περισσότεροι γονείς, θεωρούν ότι ο καλύτερος τρόπος για να βοηθήσουν τη γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού τους είναι να του δίνουν όσο το δυνατόν περισσότερες ευκαιρίες να μιλήσει και να εξασκήσει τις γλωσσικές του ικανότητες. Ο πιο αυτονόητος τρόπος να σπρώξεις κάποιον για να μιλήσει είναι να του κάνεις μια ερώτηση. οπότε οι γονείς στα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού εκμεταλλεύονται οποιαδήποτε ευκαιρία για να ρωτήσουν το παιδί. Αν όμως σκεφτούμε πώς νιώθουμε εμείς όταν μας ρωτούν και κυρίως όταν μας ρωτούν ακατάπαυστα, θα καταλάβουμε πως ίσως οι ερωτήσεις δεν είναι ο καλύτερος τρόπος να βεβαιωθούμε ότι θα πάρουμε απάντηση και ακόμη λιγότερο, ότι θα ενισχύσουμε τη θετική σχέση του παιδιού με τη γλώσσα και την επικοινωνία, τουλάχιστον… όχι πάντα!

Πότε μια ερώτηση βοηθάει τη γλωσσική ανάπτυξη;

Για να πετύχουν οι ερωτήσεις τον σκοπό τους και να μην βάζουν το παιδί σε μια διαδικασία τεστ και απόδειξης γνώσεων και να μην του αφαιρούν την πρωτοβουλία για αυθόρμητη επικοινωνία θα πρέπει:

1. Να είναι τόσο συχνές όσο πρέπει. Παρατήρησε αν οι ερωτήσεις κυριαρχούν στον τρόπο που μιλάς στο παιδί σου και αν ναι, απλά ελλάτωσέ τις. Ένα κόλπο, για να μοιάζουν λιγότερο κυρίαρχες στην επικοινωνία σας, είναι να τις συνδυάζεις με ένα σχόλιο, π.χ., Σε αυτή τη ζωγραφιά δεν έβαλες καθόλου πράσινο. Γιατί διάλεξες να βάλεις τόσο κόκκινο;
2. Να συμβαίνουν στην κατάλληλη στιγμή. Δεν έχουμε πάντα διάθεση για κουβέντα. Παρατήρησε το παιδί σου και ξεκίνα μια συζήτηση όταν μοιράζεστε μια δραστηριότητα, π.χ., όταν παίζετε ή διαβάζετε μαζί.
3. Να έχουν δομή και περιεχόμενο που το παιδί σου μπορεί να επεξεργαστεί και να καταλάβει. Είναι προφανές, ότι αν η διατύπωση των ερωτήσεών σου ξεπερνά σε πολυπλοκότητα το γλωσσικό στάδιο στο οποίο βρίσκεται το παιδί σου, δεν θα είναι σε θέση να απαντήσει, ενώ θα νιώσει ότι σε απογοητεύει επειδή δεν είναι ικανό να ανταποκριθεί σε αυτό που περιμένεις.
4. Να είναι ειλικρινείς. Εξάλειψε στην επικοινωνία σου με το παιδί σου τις ερωτήσεις των οποίων την απάντηση γνωρίζεις, και κυρίως αυτές που και το παιδί σου ξέρει ότι έχεις την απάντηση. Ρώτα μόνο αυτά που πραγματικά αγνοείς.
5. Κάνε ερωτήσεις σχετικά με θέματα που ενδιαφέρουν το παιδί σου εκείνη την στιγμή, ή που εκφράζουν το ενδιαφέρον σου για να καταλάβεις πως σκέφτεται,  τι το ενδιαφέρει, τι επιθυμεί, τι το ενοχλεί, ή τις εμπειρίες που είχε.
6. Κάνε ερωτήσεις των οποίων οι απαντήσεις δεν είναι μονολεκτικές. Ρώτα γιατί, τι έγινε, πως θα ήθελε να είναι μια κατάσταση, κ.λπ.
7. Ρώτα πέρα από το εδώ και το τώρα. Ρώτησε πως φαντάζεται κάτι στο παρελθόν ή στο μέλλον, πώς πιστεύει ότι έζησε μια εμπειρία ένας/μια φίλος/η του, κ.λπ.

Πότε μια ερώτηση δεν βοηθάει το παιδί μου να αναπτύξει τη γλώσσα;

Αφού διάβασες την παραπάνω λίστα, πιθανώς θα έχεις καταλάβει πότε οι ερωτήσεις αγχώνουν το παιδί, μας τοποθετούν σε θέση εξεταστή και κάνουν την αλληλεπίδραση και την επικοινωνία δυσάρεστη για το παιδί.

Για να τα συνοψίσουμε λοιπόν, οι ερωτήσεις που καλό θα είναι να αποφεύγεις, αν θες να ενισχύσεις τη γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού σου, είναι:

1. Ακατάπαυστες ερωτήσεις που τοποθετούν εσένα σε θέση εξεταστή και το παιδί σου σε θέση εξεταζόμενου/ης.
2. Ανειλικρινείς ερωτήσεις, για τις οποίες ξέρεις την απάντηση: π.χ., «τι είναι αυτό;» και δείχνεις ένα κουτάλι, «τι χρώμα έχει αυτό;» και προφανώς ξέρεις ότι είναι κίτρινο.
3. Ερωτήσεις διατυπωμένες με τρόπο δυσνόητο για το παιδί ή και ερωτήσεις υπερβολικά απλοϊκές για το αναπτυξιακό του στάδιο, που θα βαρεθεί να τις απαντήσει ή θα το κάνει να νιώσει πως δεν ενδιαφέρεσαι πραγματικά να μοιραστείς με εκείνο, αφού δεν έλαβες υπόψη το γλωσσικό του επίπεδο.
4. Ερωτήσεις σχετικά με ό,τι απασχολεί εσένα. Εδώ εντάσσεται και η γνωστή ερώτηση «Πώς πέρασες στο σχολείο;», η οποία για τα παιδιά δεν έχει ενδιαφέρον. Οι ερωτήσεις αυτές, επειδή ενδιαφέρουν εσένα και όχι το παιδί, δημιουργούν κλίμα ανάκρισης.
5. Ερωτήσεις με μονολεκτικές απαντήσεις, που δεν δίνουν περιθώρια ανάπτυξης, εμβάθυνσης και κατανόησης ενός θέματος, και πάλι λοιπόν το «Πώς πέρασες στο σχολείο;» δεν μας κάνει.

Πώς μπορώ να βοηθήσω το παιδί μου να αναπτύξει τη γλώσσα, χωρίς τις ερωτήσεις;

Οι ερωτήσεις είναι μόνο ένα μέσο για να κινητοποιήσουμε το παιδί να συμμετέχει σε μια συζήτηση, ευτυχώς υπάρχουν και άλλα μέσα, που μπορεί να είναι και περισσότερο αποτελεσματικά:

1. Σταμάτα και περίμενε! Για να συμμετάσχει το παιδί σου στην αλληλεπίδραση ή για να την ξεκινήσει αυθόρμητα χρειάζεται χρόνο.  Aφού κάνεις ή πεις κάτι σταμάτησε και κοίταξε το παιδί σου. Για πόσο χρόνο; Για όσο χρειαστεί. Όσο και άβολη να μοιάζει η σιωπή για έναν ενήλικο είναι ο καλύτερος τρόπος να δείξουμε ενδιαφέρον και σεβασμό στον συνομιλητή μας. Τις περισσότερες φορές, αν περιμένουμε αρκετά, το παιδί θα ανταποκριθεί. Ίσως όχι πάντα με λόγια, αλλά με πράξεις, κινήσεις ή εκφράσεις προσώπου, που είναι εξίσου επικοινωνιακές. Ακόμη πιο αποτελεσματική είναι η παύση και η αναμονή όταν τοποθετηθείς απέναντι από το παιδί σου με τρόπο που να μπορεί να δει το πρόσωπό σου και τη στάση αναμονής και ενδιαφέροντος από πλευράς σου.
2. Σχολίασε κάτι που κάνει ή κάτι που παρατηρεί. Διατηρώντας πάντα το γλωσσικό περιεχόμενο στο επίπεδο που βρίσκεται το παιδί σου, κάνε ένα σχόλιο σχετικά με κάτι που το ενδιαφέρει εκείνη την στιγμή.
3. Απλά παίξε! Μπες στο παιχνίδι του παιδιού σου και μοιράσου την εμπειρία χωρίς απαραίτητα να πρέπει να συζητάτε. Το παιχνίδι είναι η γλώσσα των παιδιών, εξελίσει την σκέψη, το συναίσθημά τους και τις δεξιότητες κοινωνικοποίησης, απαραίτητες προϋποθέσεις για τη γλωσσική ανάπτυξή του.

Να ρωτά κανείς ή να μη ρωτά, ιδού η απορία

Ελπίζω από τα παραπάνω να κατάλαβες ότι οι ερωτήσεις μπορούν να γίνουν εύκολα δίκοπο μαχαίρι στην προσπάθειά σου να ενισχύσεις τη γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού σου. Μην απελπίζεσαι, πριν απευθύνεις την επόμενη ερώτηση στο παιδί σου θεωρώντας πως θα το βοηθήσεις, ρώτα πρώτα τον εαυτό σου αν αυτό που πας να ρωτήσεις: ενδιαφέρει το παιδί σου, αν ήδη γνωρίζεις την απάντηση και πόσες ακόμη ερωτήσεις σου προηγήθηκαν… και ίσως τελικά απλά επιλέξεις να μην την κάνεις.