Νίκος Τσούλιας*: Η σχολική αίθουσα, νησίδα αισιοδοξίας – Μια μαρτυρία εκπαιδευτικής πράξης

01/10/2018

Υπάρχει ένας θεσμός όπου η δόμηση της προσωπικότητας του ανθρώπου συμβαδίζει με την κοινωνικοποίησή του χωρίς τις εντάσεις και τους ανταγωνισμούς της οικονομικής τάξης πραγμάτων.

ΥΠΑΡΧΕΙ ένας χώρος όπου το παιδικό όνειρο και η εφηβική αναζήτηση επωάζονται σε ένα κλίμα ιδιαίτερης φροντίδας και στον οποίο πλεονάζει η προσπάθεια εκπολιτισμού. Υπάρχει η σχολική αίθουσα, όπου η εξιδανικευμένη ματιά που ρίχνει ο νέος στον κόσμο τροφοδοτείται από την περιδιάβαση στα όμορφα μονοπάτια της μόρφωσης. Υπάρχει η σχολική αίθουσα ως νησίδα αισιοδοξίας, πως μπορούμε να ομορφύνουμε τη ζωή μας μέσα από τα στοχαστικά και αισθητικά νοήματα της γνώσης. Όλοι περνάμε από αυτές τις αίθουσες. Ένα σημαντικό και έντονα συναισθηματικό μέρος της ζωής μας μορφοποιείται και εκδηλώνεται εδώ.
Μια μαρτυρία που δεν είναι μόνο αφήγηση ενός επαγγέλματος, αλλά και μια παιδαγωγική εξιστόρηση που αντιστοιχεί στην πιο οργανωμένη προσπάθεια εξανθρωπισμού της δημόσιας ζωής. Μια συλλογική πρόκληση απαιτεί να μένεις νέος για να νιώθεις το κλίμα της αίθουσας. Να αφουγκράζεσαι πάντα τα σύγχρονα ρεύματα της σκέψης, να νιώθεις τη χαρά ότι μπορείς να βοηθήσεις τον νέο στη ζωή του. «Να ξεδιπλώνουμε το παιχνίδι της γνώσης, ώστε να δίνουμε απαντήσεις πειστικές, αλλά και κυρίως να προκαλούμε έκρηξη ερωτημάτων και προβληματισμών με τέτοια τεχνική, ώστε ο νέος να εμπλέκεται σε μια περιπέτεια αυτοανακάλυψής του και δόμησης της προσωπικότητάς του. Να εμβαθύνουμε και να ενθουσιάζουμε τον εφηβικό στοχασμό με την τέχνη της διδακτικής και αυτό να είναι ένα διαρκές ζητούμενο, για κάθε ώρα μαθήματος…»^(*).
Να απευθύνεσαι κάθε στιγμή με τέτοιον τρόπο, ώστε να ανταποκρίνεσαι στις νοητικές και ψυχοκινητικές δυνατότητες 25-30 παιδιών ταυτόχρονα. Να αμβλύνεις τις κοινωνικές ανισότητεςπου υπονομεύουν την ίδια την ηθική της παιδαγωγικής, επιζητώντας αντισταθμιστικές εκπαιδευτικές κινήσεις σε ασφυκτικούς περιορισμούς. Να αναδεικνύεις τη δημιουργικότητα της φαντασίας. Να ενσταλάζεις ευθύνες στο παιδικό όνειρο χωρίς να αλλοιώνεις την αυθεντικότητά του και την ουτοπία του. Να αποχρωματίζεις την πίκρα της πρόωρης αποτυχίας και να ενθαρρύνεις τον μαθητή κάνοντάς τον να συνειδητοποιεί την αντίληψη πως η μαθησιακή διαδικασία είναι μια στάση ζωής και δεν εξαντλείται στις εξετάσεις.

Ο ΜΙΚΡΟΚΟΣΜΟΣ
Και όλα αυτά σε έναν μικρόκοσμο όπου η ανεμελιά ξεθωριάζει με βίαιο τρόπο και η παιδικότητα οξειδώνεται σε άγχος από την ανησυχία τού αύριο, όπου η αμηχανία και η υπόκωφη ένταση λογίζονται ως αδιαφορία και τάση ευδαιμονισμού. Η σχολική αίθουσα θα γευθεί το τέλος του παιδικού ρομαντισμού, την αναταραχή της ήβης, το ερωτικό σκίρτημα, τη σκιά της ανεργίας, με μια θαυμαστή πυκνότητα γεγονότων. Παλιότερα η αίθουσα ήταν χώρος απλών λειτουργιών (όπως απέρρεαν από το ιδεολογικό περιβάλλον της εποχής) και κυρίως της χειραγώγησης και του πειθαναγκασμού. Σήμερα τα πράγματα είναι πολύ πιο σύνθετα. Ο εκπαιδευτικός δεν μπορεί να οριοθετηθεί στον παραδοσιακό ρόλο ενός περιορισμένου γνωσιακού διδακτισμού.
Οφείλεις να εισάγεις το νέο στις άπειρες πτυχές του κόσμου (με την αρχαιοελληνική έννοια του όρου), στα ανεξάντλητα νοήματα της ζωής, στο σύμπαν των εννοιών, στις πάντα ανήσυχες διαδρομές της ανθρώπινης ιστορίας. Να σμιλεύεις την παιδική ψυχή με μια ηθική που σπάνια έχει πέραση στην αντεστραμμένη κλίμακα αξιών του ατομοκεντρισμού, της χρησιμοθηρίας, του cocooning. Να εκπαιδεύεις τους μαθητές στην ανάδυση της γνώσης και στην ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους, που θα καλλιεργούν τον συναισθηματικό τους κόσμο και θα ενισχύουν τους κοινωνικούς τους δεσμούς. Να τους μάθεις να μαθαίνουν μόνοι τους, να αμφισβητούν, να νιώθουν τον εαυτό τους μέσα από τις ανθρώπινες σχέσεις. Να συνειδητοποιείς τη μεγάλη ευθύνη, όπως την προσδιόριζε ο Μίλτος Κουντουράς:

Ο ΚΑΛΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΣ
«Ο καλός ο δάσκαλος είναι αυτός που απλώνει το χέρι στην ψυχή του παιδιού και τονώνει αυτό που διαθέτει το καθένα». Να σηκώνεις το ιστορικό βάρος της παιδαγωγικής πράξης σε μια εποχή όπου η γνώση αλλάζει καταστατική θέση και γίνεται καθοριστικός παράγοντας των παραγωγικών ανακατατάξεων και της κοινωνικής διαστρωμάτωσης, σε μια εποχή όπου η προσπάθεια της χώρας μας για ισότιμη συμμετοχή στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και για βελτίωση της θέσης της στο διεθνή καταμερισμό συναρτάται, όλο και περισσότερο, από την ποιότητα της εκπαίδευσης. Να προωθείς τη δυναμική της γνώσης μαζί με τις αυθεντικές πρωτοβουλίες των μαθητών, πέραν των ορίων του πίνακα και της «μετωπικής διδασκαλίας», στις αντιλήψεις της πολιτιστικής δραστηριότητας, της οικολογικής θεώρησης, της φιλαναγνωσιακής στάσης, της προαγωγής της τέχνης και της ευαισθησίας. Να κάνεις ορατό το σχολείο του πολιτισμού και της παιδείας. Να αγωνίζεσαι για να σπουδάζουν όλοι οι νέοι χωρίς διακρίσεις, για να έχουν δικαίωμα στο όνειρο και στη φιλοδοξία όλοι οι μαθητές. Γιατί η γνώση δεν είναι πεδίο ανταγωνισμού. Είναι τόπος της προσωπικής μας αυτοολοκλήρωσης και της κοινωνικής μας συνδιάρθρωσης. Είναι χώρος της υπαρξιακής μας αγωνίας και του ατέρμονος ανθρώπινου φιλοσοφικού στοχασμού, γιατί συνδέεται με το «θαυμάζειν», το «απορείν» και το «ερωτάν».
Δυστυχώς, οι πολιτικοί ταγοί δεν έχουν κατανοήσει τον ουσιαστικό ρόλο του εκπαιδευτικού. Δεν γνωρίζουν ότι ο εκπαιδευτικός λειτουργεί κυρίως με δύο αρχές, την παιδαγωγική ευθύνη, ευθύνη του «ποιείν ανθρώπους», και την παιδαγωγική ελευθερία, που «νομιμοποιείται» από το φτερούγισμα της παιδικής ψυχής και από την ανάγκη ανάδειξης της μορφής του πολίτη μέσα σε κουλτούρα χειραφέτησης. Η διαχρονική στάση των πολιτικών ιθυνόντων ως προς την εκπαιδευτική πράξη είναι προϊόν ελλείμματος παιδείας, γι’ αυτό και δεν μπορούν να ψηλαφήσουν την ουσία της παιδαγωγικής.