Μάθε παιδί μου Facebook!

Τα τελευταία χρόνια, το social networking έχει μπει για τα καλά στη ζωή των περισσότερων νέων ανθρώπων, που χρησιμοποιούν σε μικρό ή μεγαλύτερο βαθμό τις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης για να χαλαρώσουν, να ενημερωθούν, να κοινωνικοποιηθούν, να φλερτάρουν, να βρουν σύντροφο, να δουλέψουν, να κουτσομπολέψουν, να απατήσουν (όχι απαραίτητα με αυτή τη σειρά). Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, παρατηρείται μια σταδιακή μεταβολή τόσο στον τρόπο αλληλεπίδρασης των ανθρώπων, όσο και στον καθορισμό των ορίων μεταξύ ιδιωτικού και δημοσίου. Οι ενήλικες είναι υπεύθυνοι για τις πράξεις τους και έχουν δικαίωμα να αυτοεκτεθούν όσο επιθυμούν, υφιστάμενοι, φυσικά, τις τυχόν συνέπειες των διαδικτυακών τους δραστηριοτήτων. Τι γίνεται, όμως, με τα παιδιά, που δεν έχουν ούτε την ωριμότητα να αυτο-οριοθετούνται, ούτε την ικανότητα  να φιλτράρουν τη συνεχή ροή πληροφοριών που λαμβάνουν;

Το Facebook είναι ο μεγαλύτερος ιστότοπος κοινωνικής δικτύωσης που μετρά πάνω από 800 εκατομμύρια χρήστες παγκοσμίως. Από αυτούς, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του περιοδικού Consumer Reports τα 20 εκατομμύρια είναι ανήλικοι, τα 7,5 εκατομμύρια (δηλαδή το 1/3 από αυτούς) είναι παιδιά κάτω των 13 ετών και τα 5 εκατομμύρια είναι παιδιά κάτω των δέκα ετών. Προσέξτε! Πρόκειται μόνο για τους ανήλικους των οποίων οι γονείς γνωρίζουν ότι διατηρούν φεϊσμπουκικό (συγχωρέστε μου το νεολογισμό) λογαριασμό. Προφανώς, υπάρχουν και οι κρυφοί ανήλικοι χρήστες. Στα στοιχεία αυτά, ας προσθέσουμε και το ότι 1 εκατομμύριο παιδιά παρενοχλήθηκαν ή απειλήθηκαν τον περασμένο χρόνο μέσω του Facebook, τουλάχιστον με βάση τα επίσημα στοιχεία.

Στις Η.Π.Α, υπάρχει νόμος του 1998 για την προστασία του απορρήτου των ανηλίκων κάτω των 13 ετών στο διαδίκτυο, η λεγόμενη Children’s online Privacy Protection Act, αλλά οι προαναφερθέντες αριθμοί καταδεικνύουν, ότι, παρά την προστασία που προσφέρει ο νόμος, πολλοί ανήλικοι κάτω των 13 ετών, δίνουν ψευδή ημερομηνία γέννησης και έτσι γίνονται μέλη του site. Μετά τη δημοσίευση της έρευνας και παρά τις πιέσεις που δέχτηκαν οι υπεύθυνοι, η διοίκηση  Facebook δήλωσε ότι θα επιδιώξει την αλλαγή του σχετικού νόμου και την κατάργηση του ηλικιακού ορίου (αφού έτσι και αλλιώς ο αριθμός των χρηστών κάτω των 13 ετών είναι μεγάλος), φροντίζοντας, όμως, να καθοριστούν ακόμη υψηλότερα όρια ασφάλειας για την προστασία των ανηλίκων χρηστών.

Η επίσημη φιλοσοφία του Mark Zuckerberg είναι ότι για εκπαιδευτικούς λόγους, η χρήση του facebook πρέπει να ξεκινάει από πολύ μικρή ηλικία και ότι η άρση των ορίων ηλικίας είναι απαραίτητη, ώστε, μετά από παρατήρηση του τρόπου χρήσης της ιστοσελίδας από τα παιδιά, να παρθούν τα απαραίτητα μέτρα προστασίας του απορρήτου και των προσωπικών δεδομένων τους. (Σε κάποια ελληνικά site γράφτηκε λανθασμένα, από κακή μετάφραση και αναπαραγωγή-ως συνήθως- χωρίς κανέναν έλεγχο ότι η COPPA έχει ιδρυθεί από τον  Zuckerberg. Φυσικά κάτι τέτοιο δεν ισχύει, καθώς πρόκειται για τη μεγάλη του (θεωρητικά και ηθικά τουλάχιστον) αντίπαλο σε θέματα ανηλίκων)

Ας έρθουμε τώρα στην Ευρώπη. Σύμφωνα με μελέτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το 59% των παιδιών από 9 έως 16 ετών διαθέτουν προφίλ κοινωνικής δικτύωσης, με διαφορές μεταξύ των χωρών που κυμαίνονται από 80% στις Κάτω Χώρες έως 46% στη Ρουμανία. Το 26% από αυτά έχουν εντελώς «δημόσιο» προφίλ – από 11% στο Ηνωμένο Βασίλειο έως το ανώτατο ποσοστό, 54%, στην Ουγγαρία. Επίσης, ένα 14% των παιδιών περιλαμβάνουν στο προφίλ τους τη διεύθυνση και τον αριθμό τηλεφώνου τους. Συνολικά, το 50% των ευρωπαίων εφήβων αποκαλύπτουν προσωπικές πληροφορίες στον κυβερνοχώρο, πληροφορίες που βέβαια μπορούν να παραμείνουν για πάντα στο διαδίκτυο και να διαβαστούν από όλους. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έστειλε στους εφήβους το μήνυμα: «Σκέψου πριν αναρτήσεις!» και  χαιρέτισε τα μέτρα προστασίας των παιδιών-χρηστών ιστοτόπων κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία έλαβαν 20 εταιρείες που υπέγραψαν πρόσφατα τις αρχές για ασφαλέστερη κοινωνική δικτύωση.

“Αν θέλουμε να σκέφτονται τα παιδιά πριν αναρτήσουν, πρέπει οι εταιρείες κοινωνικής δικτύωσης να δημοσιεύουν τις σωστές πληροφορίες χρησιμοποιώντας κατάλληλη διατύπωση. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κάλεσε τις εταιρείες να λάβουν μέτρα και χαίρομαι που πολλές από αυτές ανταποκρίθηκαν σ’ αυτή την έκκληση. Ωστόσο, όλες οι εταιρείες πρέπει να καταβάλουν περισσότερες προσπάθειες. Είναι απαραίτητο να προκαθορίζεται ως ιδιωτικό το προφίλ των ανηλίκων και να δίδονται ταχύτατα κατάλληλες απαντήσεις στις ερωτήσεις και στις αναφορές καταχρήσεων. Το Διαδίκτυο έχει πλέον ζωτική σημασία για τα παιδιά μας και η ασφάλειά του αποτελεί ευθύνη όλων μας«, δήλωσε η Viviane Reding, Επίτροπος της ΕΕ, αρμόδια για θέματα Κοινωνίας της Πληροφορίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης.

Στο http://ec.europa.eu μπορείτε να βρείτε πληροφορίες για το σύνολο των δράσεων της Ε.Ε.σε θέματα διαδικτυακής ασφάλειας των παιδιών.

Ανεξάρτητα, πάντως, από νόμους και τροπολογίες, που τις περισσότερες φορές μένουν στα χαρτιά, ως ερευνητές των μέσων ενημέρωσης κρίνουμε ότι το να έχει ένας προ-έφηβος, ένα νήπιο, ή ακόμα και ένα βρέφος (γιατί συμβαίνει ακόμα και αυτό) προφίλ στο facebook είναι καταρχάς επικίνδυνο. Αλλά ακόμα κι αν έχουν ληφθεί από τον γονέα, που προφανώς έχει και την ευθύνη της δημιουργίας του προφίλ του παιδιού του, τα μέγιστα μέτρα προστασίας του παιδικού λογαριασμού, το να διατηρεί ένα εξάχρονο προσωπική ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης είναι ανούσιο, καθώς ούτε μπορεί να τη χειριστεί, ούτε του προσφέρει κάτι. Μάλλον, λοιπόν, πρόκειται για προϊόν γονεϊκής ματαιοδοξίας. Και επειδή μέχρι τουλάχιστον την ηλικία της εφηβίας, ο γονέας έχει (θεωρητικά) τον αποκλειστικό έλεγχο των πράξεων του παιδιού του, είναι στο χέρι του να κατανοήσει τους κινδύνους που ελλοχεύουν από τη δημιουργία ενος προφίλ του παιδιού του στο facebook.

Πάντως,  σύμφωνα με κλειστή έρευνα μέσω διαδικτυακού ερωτηματολογίου που πραγματοποίησε η Δράση Ενημέρωσης Saferinternet.gr του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου την περίοδο 10/5/2011 έως 25/9/2011, με αποδέκτες τους εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης, ένα έως δύο στα 10 παιδιά σε ποσοστό 14% των νηπιαγωγείων της χώρας μας έχει ήδη προφίλ σε κάποιον ιστοχώρο κοινωνικής δικτύωσης.

Δείτε αναλυτικά στοιχεία στο www.saferinternet.gr

Εκτός από την πιθανότητα διαδικτυακών εγκλημάτων, υπάρχει και η ψυχοκοινωνική διάσταση του θέματος. Τα πολύ μικρά παιδιά που είναι παρόντα ανεξέλεγκτα σε σελίδες κοινωνικής δικτύωσης στερούνται το δικαίωμά τους στην αθωότητα. Ενώ θα έπρεπε να αναπτύσσουν την κοινωνικότητά τους στην πραγματική ζωή, δεν παίζουν, απομονώνονται στο δωμάτιό τους και δεν δημιουργούν προσωπικές σχέσεις, εθιζόμενα στη διαμεσολαβημένη επικοινωνία.

Από κει και πέρα, ως γονείς δεν μπορούμε να απαγορεύσουμε στους εφήβους να ανοίξουν λογαριασμό, καθώς οι ιστοσελίδες κοινωνικής διαδικτύωσης αποτελούν πλέον μέρος της σχολικής και εξωσχολικής καθημερινότητάς τους, είτε αυτό μας αρέσει είτε όχι. Και προφανώς, έχουν και πολλά θετικά ερεθίσματα να προσφέρουν στα παιδιά. Αυτών δεδομένων, ας λάβουμε υπόψη μας ότι ένα παιδί μπορεί να προστατευτεί από τους διαδικτυακούς κινδύνους μόνο εάν βρίσκεται υπό την σωστή επιτήρηση των γονέων του. Η σωστή επιτήρηση, όμως, δε σημαίνει σε καμιά περίπτωση κατασκοπία και λογοκρισία του εφήβου, καθώς κάτι τέτοιο σε όλες τις περιπτώσεις (θυμηθείτε, άλλωστε, τους εαυτούς σας στην εφηβεία), μπορεί να φέρει τα αντίστροφα αποτελέσματα. Επίσης, η απόπειρα ενοχοποίησης της σχέσης με την τεχνολογία στο πλαίσιο της διαπαιδαγώγησης του παιδιού, που φαινομενικά πηγάζει από τον καλοπροαίρετο (υπερ)προστατευτισμό των γονιών έναντι των δυνητικών διαδικτυακών κινδύνων, αλλά μάλλον πρόκειται για μια κίνηση που παλινδρομεί ανάμεσα στην άγνοια και στην τεχνοφοβία, θα έχει ως αποτέλεσμα τη μελλοντική περιθωριοποίηση του εφήβου, τόσο από τους φίλους του, όσο και από τις κοινωνικές εξελίξεις εν γένει.

Προτείνουμε, λοιπόν, να γνωρίσουμε  καταρχάς εμείς οι ενήλικοι καλά τη λειτουργία του facebook (ή την όποια άλλη ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης χρησιμοποιεί το τέκνο μας), ιδιαίτερα ως προς τα θέματα προστασίας της ιδιωτικής ζωής (ενεργοποιήστε στις ρυθμίσεις τόσο των παιδιών σας όσο και στις δικές σας το υψηλότερο επίπεδο ασφάλειας και την επιλογή friends only) και ας αναλάβουμε εμείς οι ίδιοι να εξηγήσουμε στα παιδιά μας την κοινωνική και την ψυχολογική σημασία της ιδιωτικότητας και της προστασίας των προσωπικών δεδομένων (δείτε, επίσης, το κείμενο για το sexting ΕΔΩ).

Είναι πολύ βασικό, τα παιδιά να κατανοήσουν, πάντα μέσα από τη συζήτηση με τους γονείς, ότι ο συγκεκριμένος διαδικτυακός χώρος δεν αφορά μόνο εφήβους (δηλαδή τον δικό τους μικρόκοσμο των friends), αλλά είναι κυρίως τόπος δράσης και διάδρασης ενηλίκων, που εύκολα θα μπορούσαν να έχουν πρόσβαση στο προφίλ τους και που δεν έχουν πάντοτε αγνές προθέσεις. Επομένως, ας τονίσουμε στα παιδιά μας να αποδέχονται αιτήματα φιλίας ΜΟΝΟ από άτομα που γνωρίζουν και όχι από αγνώστους, ακόμα κι αν αυτοί παρουσιάζονται με εφηβικό προφίλ.

Είναι, επίσης, βασικό να έχει ο γονιος το παιδί του φίλο στο facebook. Το γεγονός και μόνο ότι  ο έφηβος γνωρίζει πως ο πατέρας ή η μητέρα του έχει πρόσβαση στις πληροφορίες του, θα το κάνει να κινείται προσεκτικότερα και να μάθει να φιλτράρει. Ας σημειώσουμε, βέβαια, ότι ένα παιδί που έχει κάτι να κρύψει, πιθανότατα θα δημιουργήσει και ένα δεύτερο προφίλ στο Facebook, εκτός από αυτό που θα ενέκριναν οι γονείς του. Επομένως, ένα προφίλ με ελάχιστη ενημέρωση και υλικό είναι ένα σημάδι που πρέπει να προβληματίσει τον γονέα.

Εάν έχετε σημαντικό λόγο ανησυχίας για την χρήση του διαδικτύου από το παιδί σας, δοκιμάστε κάποια από τις διαδικτυακές υπηρεσίες που μπορούν να καταγράφουν online για τους γονείς όλες τις κινήσεις του παιδιού-χρήστη σε αυτό (safetyWeb, McGruff και άλλα).

Τέλος, ενημερωθείτε και ενημερώστε στη συνέχεια και το παιδί σας για την ηλεκτρονική παρενόχληση (cyberbullying), ένα θέμα με το οποίο θα ασχοληθούμε διεξοδικά σε επόμενο κείμενο.

Και πού βρίσκονται οι κρατικοί φορείς και το σχολείο σε όλα αυτά; Μεγάλο και πονεμένο θέμα για τη χώρα μας. Ας βρούμε πρώτα πρωθυπουργό κι έχει ο Θεός (α, βρήκαμε;)… Πάντως, στην Ιρλανδία ήδη δρομολογήθηκε ένα ερευνητικό έργο σχετικά με τη χρήση του διαδικτύου από τα παιδιά, ενώ στη Βουλγαρία λειτουργεί μια τηλεφωνική γραμμή βοήθειας όπου νέοι, γονείς και εκπαιδευτικοί θα μπορούν να ζητούν εξατομικευμένες συμβουλές σχετικά με θέματα διαδικτυακής ασφαλείας. Στη Γαλλία, πραγματοποιούνται ειδικά εργαστήρια στα σχολεία, ενώ στην Ισπανία πρόκειται να υπογραφεί συμφωνία μεταξύ της αστυνομίας, του Δήμου της Μαδρίτης και διάφορων εταιρειών για κοινές εκπαιδευτικές συνεδρίες που θα απευθύνονται σε ανηλίκους σε κίνδυνο και στους γονείς τους. Υπό την αιγίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στη χώρα μας έχει δημιουργηθεί η ιστοσελίδα www.saferinternet.gr, που αποτελεί οδηγό για όλους τους χρήστες του διαδικτύου και σημαντικό βοήθημα για τους γονείς.

Είναι δύσκολο να εξασφαλίσουμε ότι τα παιδιά μας είναι πάντοτε συνδεδεμένα διαδικτυακά με ασφάλεια, καθώς τα τελευταία μπορούν να έχουν πλέον πρόσβαση όχι μόνο από προσωπικό υπολογιστή στο σπίτι, αλλά και μέσω έξυπνων τηλεφώνων, σε σπίτια φίλων ή σε internet cafes. Όμως, πρέπει να προσπαθήσουμε να είμαστε κοντά στα παιδιά μας και να τα θωρακίζουμε καθημερινά απέναντι στις ομολογουμένως εντυπωσιακές διαδικτυακές προκλήσεις.  Συμπερασματικά, η δική μας ουσιαστική ενημέρωση και κατ’ επέκταση η ουσιαστική ενημέρωση των παιδιών μας για τους κινδύνους που εγκυμονεί το facebook, αλλά και όλες οι ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης, είναι η πιο ενδεδειγμένη μέθοδος για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που μπορεί να πηγάζουν από τη χρήση τους. Το διαδίκτυο δεν είναι παιχνίδι. Είναι, πλέον, δυστυχώς ή ευτυχώς, η ζωή μας και η παιδαγωγική προσέγγιση του, ως διαδικασία μιντιακής αγωγής μάλλον είναι η καλύτερη λύση.

Θα επανέλθουμε σύντομα με περισσότερες πληροφορίες για το θέμα. Μέχρι τότε ρίξτε και μια ματιά στο βίντεο: