Ποιος είναι ο ρόλος της λογοθεραπείας στα παιδιά

Στόχος της λογοθεραπείας είναι να βοηθήσει τα παιδιά να χρησιμοποιούν με αυτοπεποίθηση στον λόγο, ώστε να μπορούν:

1. Να έχουν ενεργή συμμετοχή στο σχολείο και να ωφεληθούν από διδασκόμενη ύλη
2. Να αποκτήσουν ικανότητες και να μπορούν ανταπεξέλθουν στις καθημερινές τους δραστηριότητες
3. Να συμμετέχουν ενεργά στην καθημερινότητα
4. Να αποκτούν υγιείς κοινωνικές σχέσεις

Η ικανότητα των παιδιών στην επικοινωνία είναι άμεσα συνδεδεμένη με την επιτυχία σε οτιδήποτε βάλουν στόχο στην ζωή τους.

Πως αναπτύσσεται ο λόγος;

Η ανάπτυξη του λόγου αρχίζει από την γέννησή μας όπου ο εγκέφαλός μας ανταποκρίνεται στην φωνή των γονιών μας. Μεγαλώνοντας μαθαίνουμε να διαφοροποιούμε τους ήχους της ομιλίας από τους άλλους ήχους. Ανακαλύπτουμε ότι οι εκφράσεις του προσώπου μας, το βλέμμα μας, οι ήχοι που παράγουμε και οι πράξεις μας, βοηθούν  να ελέγχουμε το περιβάλλον μας, να περνάμε το μήνυμά μας και να λαμβάνουμε αυτό που θέλουμε. Σύντομα, οι λέξεις που ακούμε αντιπροσωπεύουν έννοιες πραγμάτων, ανθρώπων, και πράξεων. Ιδανικά, αυτές τις λέξεις τις κατακτούμε και γίνονται δικές μας για να μοιραστούμε τις ιδέες μας και να γνωστοποιήσουμε τις σκέψεις μας. Ο δικός μας λόγος και η ομιλία μας μάς βοηθάει να  καταλάβουμε τι ακούμε και διαβάζουμε, ενώ μας επιτρέπει να λέμε και να γράφουμε τις σκέψεις μας. Είμαστε όλοι μαθητευόμενοι και συνεισφέρουμε στον κόσμο γύρω μας.

Δεν γεννιόμαστε με έτοιμο λεξιλόγιο ή πιο δύσκολες γλωσσικές εκφράσεις για να τις χρησιμοποιήσουμε. Όλα τα παιδιά αρχίζουν να μιλούν απλοποιώντας την ομιλία των ενηλίκων, ενόσω η αναπνευστική τους ικανότητα, ο λάρυγγας τους, οι μύες του στόματός τους και το μυαλό τους δουλεύουν όλα μαζί. Όπως τα παιδιά εκτίθενται  στο γλώσσα και στις εμπειρίες, αρχίζουν να χτίζουν την δική τους γνώση πάνω στις λέξεις και τι σημασία τους. Σιγά –σιγά τα παιδιά αρχίζουν να μιμούνται την γλώσσα που ακούνε γύρω τους, με τον ίδιο αλλά πολύ πιο απλό τρόπο. Αυτό είναι το μπαμπάλισμα, ή η μωρουδίστικη ομιλία.

Έχει προσδιοριστεί ότι τα περισσότερα παιδιά μαθαίνουν τους φθόγγους με μια ιεραρχία. Για παράδειγμα, στην ηλικία των 3 ετών, αγόρια και κορίτσια πρέπει να λένε καθαρά τον φθόγγο /k/. Φθόγγους όπως στην λέξη “κακά” και στη λέξη “κότα’. Αν όμως έχουμε ένα παιδί που στα τρία του χρόνια δεν μπορεί να πει σωστά τον φθόγγο /r/ (ρ) όπως “ρύζι”, “ρόδα”, “νερό”, δεν μας ανησυχεί γιατί είναι ένας φθόγγος που ακόμα εξελίσσεται σε αυτήν την ηλικία. Αυτό μπορείτε να το συγκρίνετε με τη διαδικασία που τα παιδιά μαθαίνουν μαθηματικά. Πρέπει να μάθουμε πρώτα την πρόσθεση και μετά τον πολλαπλασιασμό. Η γλωσσική ανάπτυξη συνεχίζεται στα σχολικά χρόνια. Μέσα από τις  βιωματικές  εμπειρίες μας μαθαίνουμε καθημερινά καινούργιο λεξιλόγιο. Ο πιο σημαντικός παράγοντας είναι η συνεχής έκθεσης των παιδιών σε ισχυρά γλωσσικά πρότυπα και σημαντικές εμπειρίες που θα προωθήσουν την μάθηση.

Τι είναι οι γλωσσικές ικανότητες;

Οι γλωσσικές ικανότητες προάγουν τη συμμετοχή, τη μάθηση, τις σχέσεις και την εξουσία/έλεγχο. Με λίγα λόγια οι γλωσσικές ικανότητες μπορούν να χωριστούν σε διαφορετικές κατηγορίες.

Εκφραστικός λόγος: Χρησιμοποιούμε τον λόγο για να εκφράσουμε τις σκέψεις μας, χρησιμοποιώντας σωστό λεξιλόγιο, γραμματική, δομή της πρότασης και οργανωτικές ικανότητες (να αφηγηθούν μια ιστορία με την σωστή σειρά και τις σωστές πληροφορίες).  Η προφορική έκφραση μπορεί να έχει τεράστιο αντίκτυπο στην γραπτή έκφραση.

Κατανόηση λόγου: Χρησιμοποιούμε το λόγο για να κατανοήσουμε τις έννοιες των λέξεων, των μηνυμάτων, οδηγιών, ερωτήσεων και μεγάλα κομμάτια λεκτικών πληροφοριών.

Μη λεκτική επικοινωνία: Χρησιμοποιούμε την συμπεριφορά μας, όπως η γλώσσα του σώματος, εκφράσεις του προσώπου μας, η αμεσότητα/προσέγγιση προς τους άλλους, χειρονομίες, βλεμματική επαφή, τη ματιά μας για να δείχνουμε και να καταλάβουμε ή να επισημάνουμε ή να μοιραστούμε πληροφορίες.

Παιδιά που έχουν δυσκολίες σε κοινωνικές καταστάσεις μπορεί να έχουν δυσκολία να  ερμηνεύσουν την μη λεκτική επικοινωνία των άλλων. Μην ξεχνάτε ότι όταν η ομιλία είναι δύσκολη για ένα παιδί, είναι σημαντικό για τους άλλους να εστιάσουν την προσοχή τους στην μη λεκτική επικοινωνία, για να καταλάβουν τι ζητά. Είναι σημαντικό για  τους δασκάλους να “δέσουν” μαζί  την μη λεκτική επικοινωνία με την δική του ομιλία, για να βοηθήσουν αυτά τα παιδιά να καταλαβαίνουν το νόημα καλύτερα.

Τι συμβαίνει όταν η ανάπτυξη έχει καθυστερήσει;

Όταν τα παιδιά δεν πετυχαίνουν να λένε τους φθόγγους που αντιστοιχούν στην ηλικία τους, έχουν καθυστέρηση του λόγου. Η καθυστέρηση στο λόγο επηρεάζει τα παιδιά με τους συγκεκριμένους τρόπους.

1. Η οικογένεια, οι δάσκαλοι και οι φίλοι έχουν δυσκολία να καταλάβουν την ομιλία του παιδιού. Αυτό δημιουργεί πρόβλημα στο παιδί να μοιραστεί και να εκφράσει τις ιδέες του, να ζητήσει κάτι, να φτιάξει φιλίες, να αναπτύξει γλωσσικές ικανότητες και να λάβει μέρος σε διάφορες δραστηριότητες. Τελικά το παιδί μαθαίνει ότι το να επικοινωνείς είναι δύσκολο και ότι οι άλλοι δεν τον καταλαβαίνουν για κάποιο λόγο. Αυτό επηρεάζει αρνητικά την αυτοπεποίθηση του παιδιού καθώς επίσης την κοινωνική του και ακαδημαϊκή του συμμετοχή.  Με σωστή βοήθεια αυτό το παιδί μπορεί να βρει πραγματικά ποιες είναι οι δυνατότητες του.

2. Τα παιδιά μαθαίνουν γραφή και ανάγνωση αποτυπώνοντας τους φθόγγους που γνωρίζουν και αποκωδικοποιώντας τους για να φτιάξουν λέξεις. Για παράδειγμα , για να γράψει το παιδί την λέξη “κότα”, το παιδί θα αρχίσει να λέει τον φθόγγο “/k/ /o/ /t/ /a/” (κ,ο,τ,α). Ωστόσο, ένα συχνό λεκτικό λάθος που κάνουν τα παιδιά είναι ότι αντικαθιστούν τον φθόγγο /k/ με το /t/ (κ με το τ). Το παιδί θα γράψει “τότα” και όχι” κότα”. Ακριβώς όπως τα λέει. Γιατί, όταν το ίδιο το παιδί, λέει την λέξη δυνατά ακούει “τότα”.

3. Παιδιά που δεν αρθρώνουν τους φθόγγους σωστά έχουν δυσκολία να ακούσουν  σωστά τις λέξεις γιατί η ακουστική αποκωδικοποίηση που κάνουν (ο εγκέφαλος ακούει αυτό που το στόμα τους παράγει) δίνει λανθασμένη πληροφόρηση. Για παράδειγμα: τι είναι το “τότα”; Επίμονα φωνολογικά λάθη επηρεάζουν αρνητικά την αναγνωστική ικανότητα, διότι το παιδί δεν έχει την σωστή θεμελίωση των φθόγγων για να κατακτήσεις αυτές τις ικανότητες.

4. Οι γλωσσικές αμφισβητήσεις μπορούν να επηρεάσουν την αναγνωστική ανάπτυξη του παιδιού. Στην διαδικασία της ανάγνωσης και της γραφής συνεπάγεται ότι το παιδί γνωρίζει την έννοια της λέξεως και πώς να προσαρμόσει λέξεις και να αλλάξει το νόημα τους, πώς να φτιάξει μια ολοκληρωμένη πρόταση, και να εξηγήσει το μήνυμα αυτής της πρότασης. Αυτές οι γλωσσικές δυσκολίες επηρεάζουν πολλά σχολικά μαθήματα, τις ικανότητες αυτοβοήθειας, την ανεξαρτησία, ανάγνωση οδηγιών, γραφή μηνυμάτων και την μάθηση διάμεσου της έκθεσής μας στην γραπτή πληροφόρηση. Η υποστήριξη μπορεί να δώσει σε αυτά τα παιδιά τα  εργαλεία να ερμηνεύσουν  και να συμβάλουν στην δική τους κοινωνία και τελικά να ζήσουν καλά την ζωή τους.

5. Η καθυστέρηση του λόγου μας δείχνει ότι λείπει ότι ένα σημαντικό μέρος ενός πάζλ, που έχει σαν αποτέλεσμα τα υπόλοιπα μέρη του παζλ να μην έχουν που να πιαστούν. Η υποστήριξη μπορεί να δώσει σε αυτά τα παιδιά μια δυνατή πλατφόρμα γνώσεων από όπου θα μαθαίνουν περισσότερες πληροφορίες. Όταν η μάθηση είναι βιωματική, επί του θέματος και αμφίδρομη,, τότε τα ίδια τα παιδιά έχουν το κίνητρο να γίνουν εξερευνητές της γνώσης!

Πως γίνεται η λογοθεραπεία;

Στην λογοθεραπεία θα διδάξουμε στο παιδί πώς να συγχρονίσει την ροή  του αέρα, το στόμα, το μυαλό, ώστε να αρθρώσει σωστά φθόγγους όπως το /s/. Για αυτό τον φθόγγο το παιδί πρέπει να μάθει να τοποθετεί την γλώσσα του σωστά και να αφήνει ένα μικρό ρυάκι αέρα να βγαίνει από το στόμα του. SSSSSSSSS.

Σε πολλά παιδιά δεν είναι καθόλου εύκολο, οπότε ο θεραπευτής πρέπει να του διδάξει διάφορες τεχνικές όπου θα βοηθήσει το συγκεκριμένο παιδί να πει τους φθόγγους καλύτερα. Μόλις το παιδί τα καταφέρει να παράγει αυτόν τον ήχο, ο θεραπευτής πρέπει να του δείξει το επόμενο στάδιο δυσκολίας, να παράγει συλλαβές, λέξεις, φράσεις, προτάσεις και στο τέλος σε συνομιλία. Όπου στο τέλος το παιδί θα καταφέρει με την σωστή επιβράβευση να πει τον φθόγγο σωστά από μόνος του.

Εάν το παιδί δυσκολεύεται να κατανοήσει πληροφορίες, η θεραπεία μπορεί να ξεκινήσει με το να μάθει έννοιες όπως χρώματα, σχήματα, μεγέθη, τοποθεσίες και ποσά. Μετά τη θεραπεία μπορεί να χρειάζεται να μάθει οδηγίες. Με αυτό τον τρόπο θα μάθει το παιδί να χρησιμοποιεί αυτές τις πληροφορίες κατά την διάρκεια αυτών των δραστηριοτήτων.

Σε παιδιά που έχουν μεγαλύτερες δυσκολίες πρέπει ο θεραπευτής να τα βοηθήσει να αποκτήσουν τέτοιες εμπειρίες διαμέσου της θεραπείας, ώστε να αποκτήσουν γερές βάσεις επικοινωνίας. Στόχος του θεραπευτού είναι το παιδί να γίνει ανεξάρτητο χρησιμοποιώντας τις καινούργιες του δεξιότητες και με άλλα παιδιά.

Πόσο διαρκεί ή λογοθεραπεία;

Παράγοντες που επηρεάζουν την διάρκεια του θεραπευτικού προγράμματος είναι:

• Πόσοι είναι οι ήχοι που δεν λέει το παιδί (ένας ή περισσότεροι)

• Πόσο συχνά κάνουν την θεραπεία (μια ή περισσότερες φορές την εβδομάδα)

• Επίπεδο συνεργασίας του παιδιού κατά την διάρκεια των συνεδριών

• Πόση εξάσκηση γίνεται στο σπίτι

• Η δυνατότητα του παιδιού να μπορεί να συγκρατήσει αυτά που έχει μάθει

—

Μαρινέλλα Τσουκαλά

Παθολόγος Λόγου και Ομιλίας

Βρείτε τη Μαρινέλλα Τσουκαλά στο Speech Pathology Greece και στο Κέντρο Λέγειν