Τα παιδιά ξεκινούν τα ψέματα από τα 2 – πώς θα τα κάνετε να πουν την αλήθεια;

γράφει η Lara Warmelink για το The Guardian

Συχνά θεωρούμε πως τα ψέματα που λένε τα παιδιά αποτελούν σημάδι κακής συμπεριφοράς. Τα παραμύθια και οι θρύλοι μιλούν για την ειλικρίνεια και τονίζουν πως τα παιδιά δεν πρέπει να λένε ψέματα. Τι μπορούμε να κάνουμε όμως για να ενθαρρύνουμε τα παιδιά να λένε την αλήθεια;

Τα παιδιά μαθαίνουν να λένε ψέματα από την ηλικία των 2 ετών. Από τα πρώτα τους ψέματα είναι το να αρνηθούν κάτι κακό που έκαναν. Από την ηλικία των τριών μαθαίνουν επίσης να λένε «αθώα» ψέματα. Αυτά είναι τα ψέματα που λέμε για να βοηθήσουμε άλλους ανθρώπους ή για να είμαστε ευγενικοί. Για παράδειγμα, ένα παιδί μαθαίνει πως όταν σχεδιάζουμε ένα πάρτι έκπληξη για τη μαμά, δεν θα πρέπει να της πούμε κάτι ή όταν η θεία μας δίνει ένα δώρο θα πρέπει να την ευχαριστήσουμε ακόμη κι αν είναι φρικτό. Αυτά τα ψέματα αποτελούν σημαντικές κοινωνικές δεξιότητες.

Τα μικρά παιδιά αρχίζουν να μαθαίνουν πώς να λένε ψέματα καθώς ωριμάζουν οι γνωστικές και κοινωνικές τους δεξιότητες. Για να πουν ψέματα, τα παιδιά θα πρέπει να κατανοήσουν πως οι άλλοι άνθρωποι έχουν τα δικά τους πιστεύω και τις δικές τους σκέψεις, οι οποίες δεν είναι ίδιες με αυτές που έχουν εκείνα στο μυαλό τους. Ένα παιδί θα πρέπει επίσης να συνειδητοποιήσει πως οι άλλοι άνθρωποι μπορεί να πιστεύουν πράγματα τα οποία είναι λανθασμένα. Αυτή η δεξιότητα ονομάζεται «θεωρία του νου» και αναπτύσσεται σταδιακά από τα χρόνια των προνηπίων και του νηπιαγωγείου. Καθώς τα παιδιά είναι σε θέση να σκεφτούν τι μπορεί να σκέφτονται ή να αισθάνονται οι άλλοι, μαθαίνουν πότε είναι «σωστό» να πουν ψέματα και πώς να είναι τα ψέματά τους πειστικά.

Τα πειστικά ψέματα είναι κάτι δύσκολο για τα μικρότερα παιδιά. Πολλές φορές δεν τα καταφέρνουν, ιδίως αν τους γίνουν πολλές ερωτήσεις. Οι επιστήμονες μίας έρευνας ανακάλυψαν πως το 74% των παιδιών που λένε ψέματα αποκάλυπταν την αλήθεια μέσω της απάντησης που έδιναν σε μία επόμενη ερώτηση. Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν είναι πιο πιθανό γι’ αυτά να καταλάβουν πως χρειάζεται να προσαρμόσουν την απάντησή τους σε επόμενες ερωτήσεις σύμφωνα με το ψέμα τους. Περίπου το 80% των τρίχρονων και τετράχρονων «ξεσκεπάστηκαν», ένα ποσοστό που έπεσε στο 70% για τα πεντάχρονα και στο 50% για τα εξάχρονα και τα επτάχρονα παιδιά.

Η αδυναμία του να γνωρίζουν πότε να λένε ψέματα και του πώς να το κάνουν πειστικά μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα για τα μεγαλύτερα παιδιά. Οι έρευνες έχουν δείξει πως οι έφηβοι με κατώτερες κοινωνικές δεξιότητες είναι λιγότερο πειστικοί στα ψέματα από ό,τι οι συνομήλικοί τους με καλύτερες κοινωνικές δεξιότητες. Αν πάλι ένα παιδί ψεύδεται διαρκώς, μπορεί να αποτελεί σημάδι πως αυτό δεν έχει αναπτυχθεί κοινωνικά και γνωστικά όσο οι συνομήλικοί του. Τα παιδιά που ψεύδονται συχνά έχουν περισσότερες πιθανότητες να παρουσιάσουν επιθετική, εγκληματική ή άλλη διασπαστική συμπεριφορά.

Οι αρνητικές συνέπειες του να λέμε ψέματα σχετίζεται με το αν θεωρούνται ψέματα από τους άλλους, όπως τους γονείς και τους δασκάλους. Είναι δύσκολο να εξετάσουμε αν τα παιδιά που λένε συχνά ψέματα χωρίς οι άλλοι να τους καταλαβαίνουν αντιμετωπίζουν τις ίδιες αρνητικές συνέπειες.

Τι μπορούν να κάνουν οι ενήλικες για να ενθαρρύνουν ένα παιδί να πει την αλήθεια; Η Victoria Talwar, η Cindy Arruda και η Sarah Yachison διεξήγαγαν μία νέα έρευνα για να εξετάσουν ακριβώς αυτό. Μελέτησαν παιδιά ηλικίας τεσσάρων έως και οκτώ ετών.

Στην έρευνά της, η ομάδα των επιστημόνων χρησιμοποίησε το πείραμα της αντίστασης στον πειρασμό. Στο πείραμα αυτό, ο ερευνητής τοποθετεί ένα παιχνίδι που κάνει θόρυβο πίσω από ένα παιδί, ώστε εκείνο να μην μπορεί να το δει. Στη συνέχεια το αφήνει μόνο του με το παιχνίδι και του ζητάει να μην κρυφοκοιτάξει το παιχνίδι όσο εκείνος απουσιάζει. Όπως αναμένετε, το 80% περίπου των παιδιών κρυφοκοίταξαν το παιχνίδι. Όταν ο ερευνητής επιστρέφει, ρωτάει το παιδί αν κοίταξε. Το παιδί μπορεί να πει ψέματα και να αρνηθεί την αλήθεια, κάτι που έκανε το 67,5% των παιδιών που συμμετείχαν στην έρευνα.

Οι ερευνητές θέλησαν να μάθουν αν η απειλή της τιμωρίας (όπως για παράδειγμα «θα έχεις μπελάδες αν κρυφοκοιτάξεις») ή η παράκληση να δείξουν ειλικρίνεια επηρεάζουν το πόσο συχνά ψεύδονται τα παιδιά. Εξέτασαν δύο σενάρια για το τελευταίο. Στο πρώτο είπαν στα παιδιά πως ο ερευνητής «θα χαρεί πολύ αν του πεις την αλήθεια» και στο άλλο πως «το σωστό είναι να πεις την αλήθεια».

Διαπίστωσαν πως στην περίπτωση που δεν ζήτησαν να τους πουν την αλήθεια, περισσότερο από το 80% των παιδιών είπε ψέματα, ασχέτως με το αν υπήρχε κάποια απειλή τιμωρίας. Το σενάριο στο οποίο η αλήθεια θα έκανε τον ερευνητή χαρούμενο μείωσε το αποτέλεσμα στο 50%. Στο σενάριο όπου η αλήθεια είναι το σωστό, το αποτέλεσμα τα παιδιά να πουν ψέματα ήταν 40%, αλλά μόνο στην περίπτωση που υπήρχε και η απειλή κάποιας τιμωρίας – το 80% των παιδιών που άκουσαν ότι θα τιμωρηθούν αν κοιτούσαν και πως αν πουν την αλήθεια θα κάνουν το σωστό, τελικά είπε ψέματα.

Η έρευνα ισχυρίζεται πως αν θέλετε το παιδί σας να παραδεχτεί πως έκανε κάτι κακό, θα πρέπει να το καθησυχάσετε λέγοντας πως δεν θα υπάρξουν άσχημες συνέπειες αν παραδεχτεί την αλήθεια και πως το να πει την αλήθεια θα σας κάνει χαρούμενους. Απλά να εύχεστε να μην ανήκει το παιδί σας στο 40% των παιδιών που έχουν την τάση να λένε ψέματα έτσι κι αλλιώς.