Τι είναι τελικά η υπομονή;
της ψυχολόγου Ξένιας Κόλλια
Συζητώντας με τους ανθρώπους, όταν ρωτάω τι έχουν κάνει ως τώρα για να αντιμετωπίσουν ένα πρόβλημα, ακούω πολύ συχνά την απάντηση “υπομονή“. Και εξηγούν “νόμιζα ότι θα άντεχα”, “περίμενα ότι ο άλλος θα το καταλάβει από μόνος του”, “πίστευα ότι μετά δεν θα με πειράζει τόσο”.
Τι είναι λοιπόν η υπομονή; Την καταλαβαίνω σαν την προσπάθειά μας να δώσουμε μια δευτερη ευκαιρία, να μην πούμε ένα οριστικό όχι, να μην απομακρυνθούμε από κάτι ή από κάποιον. Κάτι σαν πίστωση χρόνου, με τη σκέψη ότι με τον καιρό ο άλλος θα αλλάξει ή θα καταλάβει. Ή ότι με το χρόνο εμένα δεν θα με πειράζει πια. Την υπομονή συχνά τη στηρίζει η πεποίθηση πως ο χρόνος, που είναι “ο καλύτερος γιατρός”, θα δώσει μια λύση.
Ωστόσο εδώ υπάρχει ένα ερώτημα. Τι είναι αυτό που κάνει το χρόνο ιαματικό; Με ποιο τρόπο μπορεί να επιδράσει ο χρόνος έτσι ώστε να γίνει δυνατό το να αλλάξει ο άλλος ή εσείς, όταν όλα παραμένουν ίδια; Τι ιδιότητες “μαγικές” του αποδίδουμε περιμένοντας, με άφθονη υπομονή, να αλλάξει τον άντρα ή τη γυναίκα μας, τα παιδιά μας, τους φίλους ή τους συνεργάτες μας, δίχως τίποτε άλλο να αλλάξει; Δίχως καμία δική μας παρέμβαση, καμιά δική μας αλλαγή ή εξήγηση στον άλλον του τι μας δυσκολεύει;
Ο χρόνος όντως μπορεί να βοηθήσει, όχι όμως επειδή περνάει και μεσολαβεί απόσταση, αλλά χάρη σε αυτά που συμβαίνουν στη ζωή μας, που κάνουμε εμείς και οι άλλοι μέσα στην πορεία του χρόνου. Ο χρόνος από μόνος του δεν κάνει κάτι, δεν ενεργεί, δεν πράττει. Εμείς ενεργούμε, εξηγούμε, ζητάμε, επικοινωνούμε, συνεννοούμαστε. Εμείς είμαστε ο ενεργός παράγοντας στις σχέσεις μας. Ο χρόνος δίνει το πλαίσιο, πολλές φορές και το περιθώριο να βελτιώσουμε τις σχέσεις μας.
Όσο, λοιπόν, μπορώ να κάνω υπομονή μέσα σε μια σχέση, μπορώ να αξιοποιήσω το χρόνο αυτό ενεργά και δημιουργικά. Με μια διαφορετική υπομονή. Υπομονή να σε ακούσω και να προσπαθήσω να καταλάβω τι σου συμβαίνει και τι θα επιθυμούσες εσύ να γίνεται διαφορετικά από τη δική μου πλευρά. Υπομονή για να αναρωτηθώ και να κατανοήσω τον εαυτό μου, το πώς νιώθω και τι αν συνέβαινε διαφορετικά θα ήμουν ικανοποιημένος η ικανοποιημένη. Υπομονή στο να αναζητήσουμε το σημείο στο οποίο μπορούμε να συναντηθούμε εμείς οι δύο και να συνεννοηθούμε. Τότε ο χρόνος θα μπορεί να γίνει υποστηρικτής στην προσπάθειά μας να αναζητήσουμε μια λύση στις δυσκολίες και η υπομονή θα έχει άλλο νόημα από την αναμονή μιας εξωτερικής μαγικής αλλαγής.
Δεν το κατάλαβα αυτό που λέτε. Ή είναι ή πολύ αυτονόητο ή πολύ αόριστο... Υπομονή κάνει κανείς για πολλούς και διάφορους λόγους και στόχους. Μερικές φορές είναι απαραίτητη η ωρίμανση σε κάποιες καταστάσεις. Άλλες φορές όχι. Παίζει ρόλο η οξυδέρκεια του ατόμου και κατά πόσο είναι σε θέση να πάρει μια σωστή απόφαση αξιολογώντας όλα τα στοιχεία που έχει και βγάζοντας τα σωστά συμπεράσματα για το αν αξίζει τον κόπο (και τον χρόνο) να κάνει υπομονή. Γιατί, άλλο "κάνω υπομονή και ανέχομαι τις παραξενιές κάποιου ελπίζοντας ότι κάποια στιγμή θα αλλάξει" και άλλο "κάνω υπομονή μέχρι να μεγαλώσει το νήπιο μου και να σταματήσω να τρέχω!" Και ναι, ο χρόνος είναι "γιατρός" γιατί προκαλεί λήθη, αμβλύνει και καταπραϋνει τα συναισθήματα, επιφέρει τη συνήθεια και κάνει τους ανθρώπους να ωριμάζουν.. Οπότε υπό αυτή την έννοια εννοείται ότι είναι σύμμαχος της υπομονής.
Νομίζω πως λέει πως είναι περιττό κάποιος απλώς να κάνει υπομονή χωρίς να έχει πει τι θέλει να αλλάξει στις σχέσεις του με τους άλλους. Ακόμη και για το τρίχρονο που το κυνηγάμε από πίσω, κάνουμε υπομονή αλλά ταυτόχρονα του λέμε και τι θέλουμε να αλλάξει (μην απομακρύνεσαι χωρίς να με ρωτήσεις, μην τρέχεις στο δρόμο κλπ.) και έτσι τελικά μαθαίνει τι περιμένουμε από αυτό και το κάνει. Νομίζω πως αναφέρεται σε εκείνες τις περιπτώσεις που οι άνθρωποι κάνουμε υπομονή περιμένοντας ότι οι άλλοι μια μέρα θα ξυπνήσουν αλλαγμένοι και θα μας δώσουν όλα όσα ζητάμε, χωρίς όμως να χρειαστεί ποτέ να τα ξεκαθαρίσουμε από μόνοι μας. Πολύ συνηθισμένη αντίληψη της Ελληνικής κοινωνίας και φαίνεται πολύ έντονα και εδώ μέσα σε πολλά σχόλια κάτω από διάφορα θέματα (νομίζω ότι κι εγώ έχω γράψει αντίστοιχα σχόλια πριν μερικά χρόνια εδώ). Εμένα με εκνευρίζει να σου πω την αλήθεια η λέξη υπομονή έτσι όπως την ακούω συνήθως (π.χ. ρωτάς τον άλλον τι κάνει και αντί να σου πει καλά ή μέτρια ή χάλια ακόμη, σου λέει ένα αόριστο υπομονή), γιατί μου δείχνει μια κατάσταση απλά παραδομένη στη μοίρα της. Δε μας αρέσει αυτό που ζούμε, δεν τολμούμε να το αλλάξουμε γιατί φοβόμαστε να το συζητήσουμε ή να διεκδικήσουμε διάφορα πράγματα για τον εαυτό μας και απλά κάνουμε υπομονή νομίζοντας ότι μια μέρα έτσι εντελώς ξαφνικά κάποιος θα σκεφτεί ότι μας αξίζει κάτι καλύτερο αφού κάναμε τόσα χρόνια υπομονή και απλά θα μας το δώσει από μόνος του. Συν ότι η υπομονή συνδέεται συχνά στην Ελλάδα με τον ηρωισμό, που και αυτό κατά τη γνώμη μου είναι άκυρο. Γιατί μου φαίνεται πως αν δεν μπορείς να αλλάξεις μια κατάσταση προς το καλύτερο δεν είσαι ήρωας επειδή την ανέχεσαι, αλλά ανίκανος (προσωρινά τουλάχιστον) που δεν έχεις καταφέρει ακόμη να βρεις μια αποδοτική λύση.