Σύγχρονες πρακτικές, επιζήμιες στη ψυχική υγεία του βρέφους – ένα άρθρο που πρέπει να διαβαστεί από όλους

Όταν ένα βρέφος γεννιέται, έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με το έντονο φως, τις δυνατές φωνές, τους ανθρώπους γύρω του και χιλιάδες πρωτόγνωρα συναισθήματα. Μοναδικό του όπλο το κλάμα, για να επικοινωνήσει τις ανάγκες του. Μοναδικοί υπεύθυνοι για να το φροντίσουν, να το κατανοήσουν, να το αγκαλιάσουν, να θρέψουν τη ψυχή και το σώμα του, οι γονείς του.

Όμως, μέσα στην παράνοια και το καθημερινό άγχος της σημερινής εποχής, φαίνεται πως έχουμε ξεχάσει πόσο ευάλωτη είναι η άμαθη ψυχή των βρεφών. Παλεύοντας με τις απαιτήσεις της καθημερινότητας, της εργασίας, της οικονομικής κρίσης, του/της συζύγου, και του οικογενειακού & φιλικού περίγυρου, παρασυρόμαστε σε έναν εγωκεντρικό γονεϊκό ρόλο, όπου η δική μας ηρεμία, ξεκούραση και διευκόλυνση φαίνεται να έχουν περισσότερη σημασία από την τόσο αναγκαία για την υγιή ψυχοσωματική ανάπτυξη του βρέφους, συνεχή μας υποστήριξη και φροντίδα.

Η παραπληροφόρηση από τους αρμόδιους επαγγελματίες υγείας, η αδιαφορία της πολιτείας να ελέγξει το φαινόμενο, το συνεχές promotion βρεφικών προϊόντων και ο καταναλωτισμός που το συνοδεύει, συχνά μας προτρέπουν προς αυτό το μοντέλο γονεϊκότητας και μας απομακρύνουν από τις πραγματικές ανάγκες του βρέφους και του νηπίου. Ας δούμε λοιπόν κάποιες από αυτές :

• Η ΓΕΝΝΑ ΩΣ ΨΥΧΡΗ,  ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΡΑΞΗ

Οι σύγχρονες παρεμβάσεις στη γέννα είναι ένα από τα πρωταρχικά προβλήματα. Ο φυσιολογικός τοκετός κινδυνεύει να γίνει είδος προς εξαφάνιση, με τα ποσοστά καισαρικής στη χώρα μας να φτάνουν ως και το 70% σε ιδιωτικές κλινικές. Η πρόκληση τοκετού θεωρείται πλέον συνήθης πρακτική επίσπευσης της γέννας. Η επισκληρήδιος, επίσης. Πολύ συχνά ο τοκετός αποτελεί τραυματική εμπειρία για το ζεύγος μητέρας-βρέφους, ενώ τα ποσοστά επιλόχειας κατάθλιψης αυξάνονται διαρκώς. Η μητέρα υποβάλλεται σε συνεχόμενες εξετάσεις και αμφισβητήσιμες πρακτικές, χωρίς τη συγκατάθεση της. Ο πατέρας αντιμετωπίζεται ως αρμόδιος για την πληρωμή και μόνο. Τα μωρά γεννιούνται σε άψυχες χειρουργικές αίθουσες, με τη μητέρα συνήθως ναρκωμένη, αδύναμη και απούσα σε μια από τις σημαντικότερες στιγμές της ζωής της. Απομακρύνονται από εκείνη από την πρώτη στιγμή, φυλάσσονται σε θερμοκοιτίδες και ειδικές αίθουσες νεογνών, ταΐζονται, πλένονται και κοιμούνται χωρίς την παρουσία της. Και το τραγικό της υπόθεσης είναι πως όλοι φαίνεται να έχουν πειστεί πως αυτός είναι ο σωστός τρόπος έλευσης των βρεφών στη ζωή.

Και έτσι, κανείς δε διεκδικεί την παρουσία του δίπλα στο μωρό σε αυτές τις τόσο σημαντικές πρώτες στιγμές. Οι νέοι γονείς δέχονται εντολές και τις υπακούν, μη γνωρίζοντας και οι ίδιοι πώς να συμπεριφερθούν. Πλέον, αρκετές έρευνες αποδεικνύουν πως τα μωρά που έρχονται στον κόσμο με καισαρική τομή είναι πιο ευερέθιστα, έχουν δυσκολίες στον θηλασμό και στον ύπνο. Η αναίτια πρόκληση κατηγορείται επίσης, ακόμη κι όταν έχει επιτυχή έκβαση, μιας που το βρέφος εξαναγκάζεται να έρθει στον κόσμο πριν το ίδιο αισθανθεί έτοιμο. Το βρέφος χάνει την ευκαιρία να λάβει την πρώτη απόφαση της ζωής του: το πότε και το πώς θα γεννηθεί. Δεν το αφήνουμε να τελειοποιηθεί πριν γεννηθεί, να παλέψει για να βγει απο την ασφάλεια της μήτρα στο εξωγενές περιβάλλον.

• ΘΗΛΑΣΜΟΣ Ή ΒΡΕΦΙΚΟ ΓΑΛΑ ΣΕ ΣΚΟΝΗ;

Ενώ η Ελλάδα είναι πρωταθλήτρια στις καισαρικές τομές, έρχεται μάλλον τελευταία στο θηλασμό. Τραγικά χαμηλά τα ποσοστά των Ελληνίδων που θηλάζουν, ειδικά όσον αφορά τον αποκλειστικό θηλασμό και τη συνέχιση του παράλληλα με τροφές μετά το πρώτο εξάμηνο. Κι όμως, ο θηλασμός αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα του βρέφους, αφού το προφυλάσσει σωματικά, ψυχικά και νοητικά. Επίσης, είναι αποδεδειγμένο πως αποτελεί μια πρακτική επίτευξης του ασφαλούς δεσμού προσκόλλησης μεταξύ μητέρας και βρέφους. Η διαρκής σωματική επαφή “skin to skin”, ο ανεμπόδιστος θηλασμός από την πρώτη ώρα της γέννησης, η επαφή με τη μυρωδιά της μητέρας, με το βλέμμα και τη φωνή της, χωρίς πρόγραμμα, συντελούν στη ψυχοσωματική ανάπτυξη του βρέφους. Οι μητέρες που θηλάζουν είναι πιο συντονισμένες με τις ανάγκες των βρεφών τους, ενώ τα βρέφη μοιάζουν πιο ήρεμα και γαλήνια. Επιπλέον, το στοματικό στάδιο ικανοποιείται πλήρως με τον θηλασμό.

Μπορούμε να επιτύχουμε ίδια αποτελέσματα με τη σίτιση με μπιμπερό; Αν εξαιρέσουμε τα οφέλη στην υγεία-μιας που εκεί δεν χωρά αμφιβολία πως υπερτερεί ο θηλασμός-, ναι, η μητέρα που δεν θηλάζει μπορεί να επιτύχει παρόμοια αποτελέσματα, αρκεί να είναι συντονισμένη με τις ανάγκες του βρέφους για σωματική, ψυχική και βλεμματική επαφή. Παρομοίως, η γυναίκα που θηλάζει μεν, αλλά είναι ψυχικά σε απόσταση από το βρέφος, θηλάζει με αυστηρό πρόγραμμα κλπ., δεν μπορεί να δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες για επίτευξη ασφαλούς δεσμού.

• ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΥΠΝΟΥ

Μια πρόταση που κυριαρχεί στη σύγχρονη εποχή είναι η εκπαίδευση ύπνου στα βρέφη. Στους γονείς συστήνεται να βάζουν από νωρίς-πολύ συχνά από ημερών- το βρέφος να κοιμάται σε ξεχωριστό δωμάτιο στην κούνια του και να εφαρμόζεται η μέθοδος του ελεγχόμενου κλάματος. Πέρα από το γεγονός πως η σύσταση αυτή έρχεται σε αντίθεση με τη σύσταση του WHO για ύπνο σε κοινό χώρο με τους γονείς τουλάχιστον για το πρώτο εξάμηνο εώς το πρώτο έτος για αποφυγή του SIDS (Συνδρόμου Αιφνιδίου Θανάτου), έχει ήδη κατηγορηθεί ως εξαιρετικά επιζήμια για τα βρέφη, μιας που επιστημονικές έρευνες απέδειξαν πως επιβαρύνει τη ψυχολογία των βρεφών και έχει αρνητική επίδραση στην υγεία τους. Η νευροβιολογία παράλληλα, αποδεικνύει πως το συνεχιζόμενο κλάμα των μωρών είναι επιβλαβές για τον ανώριμο εγκέφαλό τους και την νοητική τους ανάπτυξη, καθώς ο ανθρώπινος οργανισμός όταν αγχώνεται απελευθερώνει μεγάλες ποσότητες κορτιζόλης. Τέλος, η μέθοδος φαίνεται να επιτυγχάνει, αφού το βρέφος κοιμάται συνεχόμενα.

Όμως το κόστος είναι μεγάλο: το βρέφος που αφήνεται να κλαίει μόνο του, απλώς συμβιβάζεται με την εγκατάλειψη από τους γονείς, παύει να ελπίζει σε επιστροφή τους και ενεργοποιεί το μηχανισμό επιβίωσης που διαθέτει κάθε ανθρώπινος οργανισμός. Επιπλέον, μπλοκάρεται ο θηλασμός, μιας που η νυχτερινή σίτιση είναι εκείνη που διατηρεί τη γαλουχία. Πάραυτα, η συγκεκριμένη μέθοδος συνεχίζει να προτείνεται από παιδιάτρους και άλλους επαγγελματίες υγείας, αγνοώντας τις ψυχικές και σωματικές επιπτώσεις, καθώς και το γεγονός πως ο ύπνος των παιδιών σταθεροποιείται συνήθως στα δυο έτη, όταν οι γονείς φροντίζουν να παρέχουν στο παιδί το κατάλληλο περιβάλλον, ώστε να αυτορυθμιστεί.

• ΔΩΣΤΟΥ ΠΙΠΙΛΑ, ΝΑ ΑΝΑΣΑΝΕΙΣ

Η πιπίλα αποτελεί ένα υποκατάστατο της φυσικής ανάγκης του βρέφους για θηλαστικές κινήσεις και ανάγκης ικανοποίησης του στοματικού σταδίου, από το οποίο όλα τα βρέφη περνάνε. Φυσικά και δεν είναι απαραίτητη για το βρέφος, αλλά μια ακόμη ανακάλυψη του βρεφικού marketing. Ιδιαίτερα για τη μητέρα που θηλάζει, η χρήση πιπίλας μπορεί να αποβεί επιζήμια για τον θηλασμό, μιας που το μωρό κινδυνεύει να πάθει σύγχυση θηλών ή να αδυνατεί να επικοινωνήσει στη μητέρα την πείνα του, με αποτέλεσμα να μην θηλάζει επαρκώς ή να σαμποτάρει τη γαλουχία. Όταν η πιπίλα χρησιμοποιείται με μέτρο απο τους γονείς, συχνά δεν δημιουργεί πρόβλημα. Το πρόβλημα ξεκινάει όταν ο γονιός τη χρησιμοποιεί ως «σιγαστήρα» στο κλάμα του μωρού, καθώς έτσι το σταματά απο το να εκφράσει την εκάστοτε ανάγκη του. Επίσης, η χρήση της είναι επιζήμια όταν χρησιμοποιείται για να σταματήσει το μωρό από τη φυσιολογική ανάγκη εξερεύνησης του σώματός του. Είναι απολύτως αναμενόμενο το μωρό να πιπιλάει τα δάχτυλα του, τα χέρια του, μετέπειτα τα πόδια του και εντέλει τα αντικείμενα γύρω του, μιας που δια της στοματικής οδού αρχίζει να αντιλαμβάνεται τον κόσμο γύρω του. Ο γονιός δεν πρέπει να το σταματά, αλλά να φροντίζει να μη βρίσκονται επικίνδυνα αντικείμενα γύρω του. Τέλος, η απότομη διακοπή της πιπίλας, κατ’επιλογή του γονιού, τραυματίζει ψυχικά το παιδί, μιας η πιπίλα με τον καιρό αποκτά ιδιαίτερη σημασία: αποτελεί ένα είδος ασφάλειας, ένα μέσο που το ηρεμεί και το καθησυχάζει- αυτή εξάλλου ήταν η πρωταρχική σκέψη του γονέα όταν την έδινε στο παιδί. Η ξαφνική αποστέρηση της εντείνει το άγχος στο παιδί, το οποίο συχνά την αναζητεί εναγωνίως. Οι επιπτώσεις φτάνουν μέχρι και την ενήλικη ζωή- όπως και στην απότομη διακοπή του θηλασμού- με συνεχή αναζήτηση ευχαρίστησης δια της στοματικής οδού (κάπνισμα, ποτό, παχυσαρκία κλπ).

• ΑΣΤΟ ΝΑ ΚΛΑΨΕΙ

Συνήθης συμβουλή γνωστών, αγνώστων και ειδικών.  Συχνά την ακολουθούν σχόλια τύπου: «θα κακομάθει», «θα σε κάνει ό,τι θέλει», κλπ. Οι επιπτώσεις, πέρα από αυτές που ήδη αναφέρθηκαν παραπάνω περί νευροβιολογίας και αυξημένων επιπέδων κορτιζόλης, είναι πολλαπλές. Το κλάμα του βρέφους είναι ο μοναδικός τρόπος επικοινωνίας που διαθέτουν, αφού η λεκτική επικοινωνία εδραιώνεται στα δυο χρόνια ή και αργότερα.Το κλάμα λοιπόν μας βοηθάει να κατανοήσουμε και να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες του παιδιού. Ανάγκες ζωτικής σημασίας, όπως είναι η πείνα, η δίψα, η ανάγκη για επαφή. Ο σκοπός μας πρέπει να είναι να το αποκωδικοποιήσουμε και όχι να το σταματήσουμε. Η επικοινωνία με το παιδί μας χτίζεται από την πρώτη στιγμή. Αγνοώντας τις ανάγκες του δεν καταφέρνουμε να το κάνουμε ανεξάρτητο και δυνατό, αλλά να μπλοκάρουμε την έκφραση των συναισθημάτων και των σκέψεών του, να το μετατρέψουμε σε ένα πειθήνιο και υπάκουο ον, που όμως εσωτερικεύει άγχος και μαθαίνει να κρύβει τις ανάγκες του.

• ΜΗΝ ΤΟ ΠΑΙΡΝΕΙΣ ΑΓΚΑΛΙΑ, ΘΑ ΚΑΚΟΜΑΘΕΙ

Το βρέφος έχει τόση ανάγκη τη σωματική επαφή, όσο και την τροφή. Οι πρώτοι τρεις μήνες ζωής του αποκαλούνται το τέταρτο τρίμηνο, όπου το βρέφος νομίζει ακόμη πως βρίσκεται μέσα στη μήτρα της μητέρας του, και σιγά σιγά προσαρμόζεται στο εξωτερικό περιβάλλον. Δεν μπορεί να ξεχωρίσει πως είναι ξεχωριστή οντότητα, αισθάνεται ένα με τον βασικό του φροντιστή, και μετά τη ηλικία των έξι μηνών, όπου εδραιώνεται ο δεσμός προσκόλλησης, το βρέφος εκφράζει έντονη ανησυχία και άγχος σε κάθε απομάκρυνση του. Το βρέφος, λοιπόν, δεν έμαθε στην αγκαλιά και για αυτό δεν κάθεται μόνο του. Το βρέφος ζει, αναπνέει και εξελίσσεται μέσα απο την αγκαλιά και την ανθρώπινη επαφή. Το φυσικό του περιβάλλον είναι -και πρέπει να είναι- αυτή η αγκαλιά. Για αυτό και το babywearing αποκτά όλο και περισσότερους υποστηρικτές. Ο γονιός φοράει το μωρό του, ενώ κάνει τις δουλείες του, βγαίνει τη βόλτα του, ψωνίζει. Η παλιά και ανεκτίμητη μέθοδος που μας δίδαξαν οι προγιαγιάδες μας, προτού ανακαλυφθούν τα καρότσια.

• ΠΑΡΚΑ, ΣΤΡΑΤΕΣ, ΡΙΛΑΞ ΚΑΙ ΛΟΙΠΑ ΒΡΕΦΙΚΑ ΑΞΕΣΟΥΑΡ

Όλο και αυξάνονται τα προϊόντα όπου μπορείς να αφήσεις με ασφάλεια το παιδί, ενώ εσύ απασχολείσαι με κάτι άλλο. Πολλά μάλιστα έχουν εξελιχθεί σε τέτοιο βαθμό που να διαθέτουν «μαγικές» ιδιότητες αφού διαφημίζονται ως ικανά υποκατάστατα της μητρικής αγκαλιάς. Ας σταθούμε λίγο να το σκεφτούμε: υπάρχει περίπτωση να αναζητάς την αγκαλιά του συντρόφου σου και να μπορεί να την αντικαταστήσει επαρκώς το αγαπημένο σου μαξιλάρι; Σαφώς και όχι. Η ανάγκη για ανθρώπινη, σωματική επαφή είναι αναντικατάστατη για όλους, πόσο μάλλον για το βρέφος. Τα μωρά, ειδικά από τη στιγμή που θα αρχίσουν να μπουσουλάνε, έχουν έμφυτη την ανάγκη για εξερεύνηση. Η συνεχής παραμονή τους σε τέτοιου είδους προϊόντα τα εμποδίζει από τη μετάβαση στο επόμενο αναπτυξιακό στάδιο, τους στερεί την αλληλεπίδραση και τη δυνατότητα να ανακαλύψουν τον κόσμο γύρω τους. Επιπλέον, τα παιδιά γίνονται πιο μαλθακά και αργούν να σταθούν όρθια ή να περπατήσουν. Ιδιαίτερα όταν η παραμονή τους συνδυάζεται με έκθεση σε τηλεόραση, tablet κλπ, τα αποτελέσματα είναι ιδιαιτέρως επιζήμια για τη ψυχοκινητική τους ανάπτυξη και υγεία. Φυσικά και όλα αυτά τα προϊόντα μπορούν να φανούν χρήσιμα στον γονέα, αρκεί να μη γίνεται κατάχρηση και να μη χρησιμοποιούνται ως παρκάρισμα για τα παιδιά.

«Όμως, τότε, πώς θα κάνω τις δουλειές μου;», φαίνεται να αναρωτιούνται πολλοί γονείς. Η απάντηση είναι απλή: μαζί με το παιδί. Διαμορφώστε το περιβάλλον του σπιτιού σε babyfriendly, ώστε να μην ανησυχείτε για χτυπήματα, πάρτε το παιδί μαζί σας, αλληλεπιδράστε και βάλτε το να συμμετέχει στην καθημερινότητά σας. Έτσι το παιδί βρίσκεται σε συνεχή επαφή μαζί σας και μαθαίνει να συμμετέχει σε όλες τις αναγκαίες καθημερινές ασχολίες. Τα παιδιά μαθαίνουν μέσω της συμμετοχής και της μίμησης. Το babywearing είναι επίσης μια πολύ καλή λύση, αφού τα χέρια σου είναι ελεύθερα, ενώ το βρέφος βρίσκεται με ασφάλεια πάνω σου.

• ΔΩΣΤΟΥ ΜΙΑ ΣΤΟΝ ΠΩΠΟ, ΝΑ ΜΗΝ ΤΟ ΞΑΝΑΚΑΝΕΙ      

   Συνήθης πρακτική, με ιδιαιτέρως άσχημες επιπτώσεις. Καταρχήν, η βία προς τα παιδιά έχει απαγορευτεί δια νόμου και στην Ελλάδα. Και με τον όρο σωματική βία εννοούμε κάθε μορφή βίας: σωματική, λεκτική, ψυχολογική. Η χειροδικία εις βάρους του παιδιού είναι ανεπίτρεπτη και διώκεται με αυτόφορη σύλληψη. Και η «μια στον ποπό», όσο αθώα κι αν ακούγεται, ανήκει στη σωματική βία. Επιπλέον, πρόσφατες μελέτες δείχνουν σύνδεση μεταξύ μαζοχιστικών τάσεων και χειροδικίας στα οπίσθια, μιας που από η συγκεκριμένη περιοχή είναι γεμάτη νευρικές απολήξεις. Τα αποτελέσματα της παιδικής κακοποίησης, έστω και της θεωρούμενης ως «ελαφριάς μορφής»-αν μπορεί να υπάρξει τέτοιος χαρακτηρισμός-, είναι ιδιαιτέρως επιζήμια για την ψυχοσύνθεση του παιδιού. Ειδικά όταν πρόκειται για επαναλαμβανόμενο μοτίβο, μοιραία το παιδί θα εμφανίσει σημάδια χαμηλής αυτοεκτίμησης, και θα καταλήξει να αναπαράγει τη βία που δέχεται από τον γονέα ή να δέχεται βία και από τους υπόλοιπους, συνομήλικους και μη. Οι απειλητικές φωνές, ο ψυχολογικός εκβιασμός, οι συνεχείς τσακωμοί στην οικογένεια έχουν παρόμοια αποτελέσματα και διαμορφώνουν αδύναμους χαρακτήρες, έτοιμους να γίνουν θύτες ή θύματα στην υπόλοιπη ζωή τους.

• ΑΠΕΡΙΟΡΙΣΤΗ ΧΡΗΣΗ ΟΘΟΝΩΝ

Δυστυχώς η έκθεση σε οθόνες ξεκινά πλέον από τη βρεφική ηλικία. Οι περισσότεροι γονείς αγνοούν το πόσο επιζήμια είναι η έκθεση σε οθόνες πριν το 2-3 έτος της ηλικίας. Η συνεχής εναλλαγή εικόνων, το έντονο φως και χρώματα, η έντονη μουσική, έχει αποδειχθεί πως επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τον ανώριμο βρεφικό εγκέφαλο. Οι επιπτώσεις έχουν ευρύ φάσμα: διαταραχές στον ύπνο, μαλθακότητα, αδυναμία συγκέντρωσης, ενώ κάποιες έρευνες συνδέουν την έκθεση σε οθόνες με αναπτυξιακές διαταραχές , όπως είναι η ΔΕΠΥ, κ.α. Τέλος, πολλοί γονείς χρησιμοποιούν τις οθόνες για επαρκή σίτιση των βρεφών: το μωρό αποχαυνώνεται στην τηλεόραση και ο γονιός βρίσκει ευκαιρία να το ταΐσει. Έτσι, το βρέφος μαθαίνει να προσλαμβάνει τροφή χωρίς να πεινάει, και χωρίς να ορίζει το ίδιο τον κορεσμό του: η βάση για μελλοντικές διατροφικές διαταραχές, όπως η παχυσαρκία. Οι οδηγίες είναι σαφείς: καθόλου επαφή με οθόνες εώς τα δυο έτη, ολιγόλεπτη επαφή αργότερα με παρουσία του γονέα και αλληλεπίδραση.

Συχνά οι νέοι γονείς αναζητούν ή καθοδηγούνται σε αυτές τις πρακτικές, προκειμένου να μπορέσουν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της καθημερινότητας τους. Μιας καθημερινότητας που γίνεται ολοένα και πιο δύσκολα διαχειρίσιμη. Και όντως η έλευση ενός μωρού στην οικογένεια , η αϋπνία, το βάρος της ευθύνης και η κούραση που συχνά το συνοδεύουν, δυσκολεύουν ακόμη περισσότερο την κατάσταση. Το κλειδί είναι να ξεμπλοκάρουν από τα καθημερινά προβλήματα και άγχη, να ακούσουν το ένστικτό τους, να κοιτάξουν το παιδί τους και να αναγνωρίσουν τις ανάγκες του. Να αποδεχθούν πλήρως το νέο μέλος, χωρίς παρωπίδες. Και να ενημερωθούν σωστά και επαρκώς για την κάθε απόφασή τους. Γιατί κάθε απόφαση στη γονεϊκότητα μετράει.

πηγή www.maxmag.gr