Γιατί όλα τα μωρά του κόσμου λένε «μαμά»

Είτε μας αρέσει είτε όχι, η διαπολιτισμική χρήση της λέξης «μαμά» δεν πηγάζει από κάποια έμφυτη εκτίμηση για τις μαμάδες.

Κάθε γλώσσα έχει μια λέξη για το νερό. Στα Σουαχίλι το λένε maji. Στα Δανέζικα, είναι vand. Οι Ιάπωνες λένε mizu. Παρόλο που αυτές οι λέξεις περιγράφουν την πιο κοινή και πλούσια πηγή ζωής στη γη, γλωσσολογικά δεν έχουν καμία σχέση. Γιατί όμως να έχουν, αφού εξελίχθηκαν σε τρεις διαφορετικές ηπείρους ανάμεσα σε ανθρώπους με τεράστιες διαφορές στην ιστορία και τις παραδόσεις;

Υπάρχει όμως μία λέξη, και μόνο μία, που προφέρεται με τον ίδιο τρόπο περίπου σε κάθε γλώσσα που γνωρίζουμε. Η λέξη αυτή, φυσικά, είναι το «μαμά».

Το «μαμά» είναι μία παγκόσμια λέξη, η οποία περιγράφει τη γυναίκα που μας χάρισε την πολύτιμη αγάπη της στην πιο ευάλωτη φάση της ζωής μας. Σχεδόν κάθε γλώσσα έχει μία αναγνωρίσιμη μορφή της λέξης. Είναι αλήθεια πως υπάρχουν διαφορές στις περισσότερες γλώσσες όταν μιλάμε για την επίσημη λέξη μητέρα, το μαμά όμως, που δείχνει μεγαλύτερη οικειότητα, παραμένει το ίδιο σε κάθε γλώσσα.

Το «μαμά» όμως δεν πηγάζει από την αγάπη. Υπάρχει λόγω δύο πραγμάτων: Τα αδρανή, τεμπέλικα στοματάκια των μωρών, και το μητρικό στήθος.

Η οριστική έρευνα επάνω στις λέξεις «μαμά και μπαμπάς» (mama and papa) ως παγκόσμιοι όροι διεξήχθη από τον Ρώσο γλωσσολόγο Roman Jakobson. Στη μελέτη αυτή εξηγεί πως οι ευκολότεροι φθόγγοι που μπορούμε να προφέρουμε είναι οι ήχοι των φωνηέντων, που εκφέρονται με ανοιχτό στόμα. Τα μωρά μπορούν να παράγουν ήχους φωνηέντων (κλάματα) από την πρώτη τους μέρα. Και το κάνουν. Συνεχώς. Καθώς αρχίζουν να πειραματίζονται με άλλους ήχους, τα μωρά θα δοκιμάσουν κάποιους από τους εύκολους ήχους συμφώνων. Συνήθως ξεκινούν με τα σύμφωνα που παράγονται με κλειστά χείλη, ή «χειλικά» όπως τα /m/ /p/ /b/ (στα Ελληνικά, χειλικά θεωρούνται τα σύμφωνα π, β, φ, μπ και μ). Τα μωρά συγκαλούν την ενέργειά τους για να βγάλουν προς τα έξω το νέο συμφωνικό ήχο «ΜΜΜΜ» και μετά χαλαρώνουν το στόμα τους με ένα φωνήεν, συνήθως «α» – το οποίο είναι το πιο απλό. Όταν συνδυάσετε το γεγονός αυτό με τη φυσική επανάληψη στη βρεφική ομιλία, ή «μωρολογία», έχετε τα «μα-μα», «μπα-μπα», και ούτω καθεξής.

Γιατί όμως έλκονται τα μωρά περισσότερο στον ήχο του «μ» αντί εκείνον του «π» ή του «μπ»; Λόγω του μητρικού στήθους, φυσικά! Ο ήχος «μ» είναι ο πιο εύκολος που μπορεί να παράγει το στόμα ενός μωρού όταν θηλάζει. Ακόμη και ως ενήλικες, σχετίζουμε το «μμμ» με κάτι που είναι νόστιμο και καλό. Αυτό κάνει και το μωρό σας.

Η έρευνα του Jakobson ισχυρίζεται πως το μωρό σας δεν έχει ιδέα πως το όνομά σας είναι Μαμά (ή Μπαμπά αντίστοιχα). Το μαμά δε σημαίνει «Σ’ αγαπώ, γλυκέ μου άγγελε, που θυσιάζεις τον ύπνο σου, την καριέρα σου και τη σφριγηλότητά σου για να με φροντίζεις». Σημαίνει «φαΐ».

Όταν λοιπόν ένα μωρό αποκαλεί τον πατέρα του «μαμά» και αρχίζει να εκνευρίζεται που ο πατέρας δε μεταμορφώνεται σε μαμά, το παιδί δε ζητάει στην κυριολεξία τη μητέρα του. Το παιδί αναγνωρίζει πως ο τριχωτός τύπος με το επίπεδο στήθος που του χαζοτραγουδάει ΔΕΝ είναι η Βασική Μονάδα Διανομής Φαγητού #1. Και πως θα πρέπει εκείνη, ή το κατάλληλο υποκατάστατο από λάτεξ που συνηθίζει εκείνη να κρατάει, να έρθουν μπροστά του το συντομότερο δυνατό.

Η έρευνα του Jakobson προηγείται του φεμινιστικού κινήματος και δεν ασχολείται πολύ με το ρόλο των αντρών ως βασικούς φροντιστές. Μπορούμε να υποθέσουμε πως αναπτύσσεται το ίδιο μοτίβο ομιλίας, απλά αναδιοργανώνεται μέσα από τη γονεϊκή καθοδήγηση, κι έτσι το μωρό σύντομα μαθαίνει πως το να λέει «μπα μπα» θα του φέρει τροφή, ακόμη και αν δεν υπάρχει μητρικό στήθος.

Οι γονείς ενθαρρύνουν τη βρεφική ομιλία και βοηθούν να βελτιώσει το μωρό την κλίση του στη δική τους γλώσσα. Σύντομα τα «μαμά» και «μπαμπά» αρχίζουν να αντιπροσωπεύουν τους πραγματικούς ανθρώπους στη ζωή του παιδιού, όσο διαφορετικός και αν είναι ο τρόπος ζωής τους. Έτσι λοιπόν, αν το παιδί ξυπνήσει τη νύχτα ζητώντας vand, mizu ή maji, είναι πολύ πιθανό πως θα ζητήσει τη Μαμά του να του το φέρει.

Πηγή: theweek