Παιδί και ο θάνατος αγαπημένων προσώπων

17/10/2021

Της ψυχολόγου Μαρίνας Κόντζηλα

Ο θάνατος ενός γονιού, αδελφού, παππού, γιαγιάς, φίλου ή κάποιου άλλου αγαπημένου προσώπου, είναι οδυνηρά γεγονότα στη ζωή των παιδιών και των εφήβων. Συνήθως τα παιδιά έχουν μεγαλύτερη εξοικείωση με την έννοια του θανάτου από όσο νομίζουμε. Ο θάνατος υπάρχει μέσα στα παραμύθια, στα παιχνίδια τους, στην τηλεόραση, στο διαδίκτυο και στην καθημερινή τους ζωή.

Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας, αν και αντιλαμβάνονται την απουσία ενός σημαντικού προσώπου από το περιβάλλον τους, δεν αντιλαμβάνονται την οριστικότητα του θανάτου. Πιστεύουν ότι αυτός που πέθανε πήγε κάποιο ταξίδι και θα επιστρέψει σύντομα ή ότι πλέον ζει σε κάποιο άλλο μέρος.

Τα παιδιά σχολικής ηλικίας είναι σε θέση να κατανοήσουν πως ο θάνατος είναι ένα μη αναστρέψιμο γεγονός, αλλά πιστεύουν ότι συμβαίνει μόνο στους άλλους.

Οι έφηβοι έχουν τη δυνατότητα να δώσουν φυσικές και συμβολικές ερμηνείες στο θάνατο.

Σημαντικό ρόλο στην αντίδραση ενός παιδιού στο θάνατο αγαπημένων προσώπων παίζουν παράγοντες λοιπόν όπως η ηλικία, το νοητικό επίπεδο του παιδιού, η αντίδραση και ο χειρισμός των ενηλίκων και το σύνολο των εμπειριών που έχει βιώσει ένα παιδί σε σχέση με το θάνατο.

Επειδή τα παιδιά αντιλαμβάνονται διαφορετικά την έννοια του θανάτου, θρηνούν με το δικό τους μοναδικό τρόπο σε σύγκριση με τους ενήλικες. Ο θρήνος ορίζεται ως το σύνολο των ατομικών αντιδράσεων στην απώλεια λόγω θανάτου ενός ή περισσότερων αγαπημένων προσώπων.

Καταρχάς πρέπει να γίνει σαφές πως δεν υπάρχει σωστός ή λανθασμένος τρόπος για να θρηνήσει ένα παιδί. Επίσης, κατά διαστήματα τα παιδιά θρηνούν πιο έντονα.

Επειδή ο λόγος δεν είναι πολύ αναπτυγμένος ακόμη, τα παιδιά εκφράζουν το θρήνο τους κυρίως μέσα από το παιχνίδι και τη ζωγραφική.

Ορισμένες συχνές αντιδράσεις των παιδιών που χάνουν αγαπημένα πρόσωπα είναι οι ακόλουθες:

ψυχοσωματικές εκδηλώσεις όπως, στομαχικές και γαστρεντερικές διαταραχές, πονοκέφαλος, προβλήματα στο αναπνευστικό σύστημα, συχνά κρυολογήματα, αλλεργικές αντιδράσεις κ.ά.
άγχος αποχωρισμού και εξάρτηση από ενήλικες.
κυκλοθυμική συμπεριφορά και εναλλαγές με ξεσπάσματα θυμού και έντονο κλάμα.
θλίψη.
διαταραχές σε σχέση με τη διατροφή και τον ύπνο.
διάφοροι φόβοι, π.χ. για το σκοτάδι.
μείωση της επίδοσης στο σχολείο και δυσκολία στη συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς.
συνεχείς σκέψεις γύρω από το θάνατο.
ενοχές.
επιθετική και αντιδραστική συμπεριφορά.
απομόνωση και απόσυρση.
παλινδρόμηση σε άλλα στάδια (πχ. ενούρηση, πιπίλισμα δαχτύλου).

Ορισμένες κατευθυντήριες γραμμές συμβουλευτικής για το χειρισμό ενός παιδιού που χάνει ένα αγαπημένο πρόσωπο είναι οι ακόλουθες:

Ενημερώστε το παιδί άμεσα χωρίς να προσπαθήσετε να αποκρύψετε το γεγονός για να το προστατέψετε χρησιμοποιώντας απλές και κατανοητές λέξεις ανάλογα με τη χρονολογική και νοητική του ηλικία.
Βεβαιωθείτε πως το παιδί κατανόησε αυτά που του είπατε και εάν χρειαστεί εξηγήστε ξανά και ξανά απαντώντας στις απορίες που ίσως εκφράσει το παιδί.
Δώστε στο παιδί τη δυνατότητα να εκφράσει τα συναισθήματά του ελεύθερα.
Σεβαστείτε τη σιωπή του.
Δείξτε κατανόηση στις εκδηλώσεις οργής και άνευ όρων αποδοχή.
Εκφράστε την αγάπη σας λεκτικά και με μια αγκαλιά ή ένα χάδι.
Βεβαιώστε το παιδί πως δεν είναι δική του ευθύνη αυτό που συνέβη.
Μοιραστείτε μαζί του τα δικά σας συναισθήματα.
Τονίστε πως όσα αισθάνεται είναι απολύτως φυσιολογικά.
Μοιραστείτε με το παιδί ευχάριστες αναμνήσεις με το πρόσωπο που έφυγε από τη ζωή.
Επιτρέψτε στο παιδί να παρευρεθεί στις τελετές πένθους.
Εάν το επιθυμεί δείτε μαζί του άλμπουμ με φωτογραφίες ή κάποιο βίντεο με το αγαπημένο πρόσωπο που πέθανε.
Βοηθήστε το παιδί να νιώσει ασφαλές.
Ζητήστε τη βοήθεια ειδικού εάν νιώθετε πως δε μπορείτε να διαχειριστείτε την κατάσταση μόνοι ή εάν τα συμπτώματα που εμφανίζει το παιδί και η συμπεριφορά του είναι ανησυχητικά.