Ψυχοθεραπεία ή φαρμακοθεραπεία; Πώς να επιλέξω;

05/02/2021

Στον τομέα της ψυχικής υγείας, η θεραπεία, η ίαση ή η ανακούφιση των συμπτωμάτων αποτελεί βασικό μέλημα των ειδικών αλλά και πρωταρχικό αίτημα των πελατών. Η ψυχοθεραπεία και η φαρμακευτική αντιμετώπιση αποτελούν ίσως τις πιο διαδομένες προσεγγίσεις για την ανακούφιση σωματικών συμπτωμάτων που συνδέονται με ψυχολογικά αίτια. Τα κριτήρια με τα οποία θα επιλέξει κάποιος να ξεκινήσει ψυχοθεραπεία ή να λάβει φαρμακευτική αγωγή δεν είναι πάντα ξεκάθαρα. Συνήθως επαφίεται στην κρίση αλλά και στην επιλογή του ατόμου που πάσχει να αποφασίσει τι από τα δύο θέλει να εντάξει στη ζωή του.

Πολλοί άνθρωποι που ταλανίζονται από ψυχικής φύσεως διαταραχές ή συμπτώματα επιλέγουν την ψυχοθεραπεία ενώ άλλοι απευθύνονται σε εξειδικευμένους γιατρούς για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα φαρμακευτικά. Συχνά συναντώ ως ψυχολόγος μια άρνηση των θεραπευoμένων να λάβουν φαρμακευτική αγωγή, ανεξαρτήτως της φύσεως και της σοβαρότητας των συμπτωμάτων τους. Στο παρόν άρθρο θα ήθελα να αναφερθώ στον προβληματισμό αυτό αλλά και στην αναγκαιότητα να οξύνουμε την κρίση μας, τόσοι οι ειδικοί όσοι και οι πελάτες μας.

Λάβετε έγκυρη ενημέρωση και για τα δύο

Είναι σημαντικό να ενημερωθείτε από ειδικούς ψυχικής υγείας και γιατρούς για τα οφέλη τόσο της ψυχοθεραπείας όσο και της φαρμακοθεραπείας, πριν κάνετε την επιλογή σας. Ακούω συχνά ως ψυχολόγος να ανακυκλώνονται μύθοι τόσο γύρω από τη λήψη φαρμάκων όσο και αναφορικά με την ψυχοθεραπεία.

Περί ψυχοθεραπείας

Η ψυχοθεραπεία – όποια προσέγγισης και αν είναι αυτή – είναι μια διαδικασία μέσα από την οποία επιχειρείται να πραγματωθούν αλλαγές στον θεραπευόμενο οι οποίες έχουν μια διάρκεια στο χρόνο. Μέσω της ψυχοθεραπείας οι άνθρωποι μπορούν να καλλιεργήσουν και να εξελίσσουν δεξιότητες διαχείρισης των προβλημάτων τους, μπορούν να αναπτύξουν υγιή στοιχεία της προσωπικότητας τους, μπορούν να επουλώσουν τραύματα. Η ψυχοθεραπεία είναι μια πορεία που αποσκοπεί στο να απελευθερώσει το δυναμικό των ανθρώπων, να τους βοηθήσει να έρθουν σε επαφή με σκέψεις, συναισθήματα, επιθυμίες και ανάγκες που πιθανόν καταπιέζουν αλλά και να αλλάξει τελικά τη σχέση τους με το παρελθόν τους. Τα οφέλη της είναι μακροπρόθεσμα.

Από την άλλη πλευρά τέτοιου είδους αλλαγές χρειάζονται χρόνο για να πραγματωθούν. Χρόνο που πολλοί άνθρωποι είτε δεν θέλουν, είτε δεν μπορούν να διαθέσουν. Εκτός από χρόνο χρειάζεται να και μια ανοχή στην αβεβαιότητα. Γιατί όσο αποτελεσματική και αν είναι μια θεραπευτική προσέγγιση, βάσει επιστημονικών πάντα αποδείξεων, δεν μπορεί εγγυηθεί εκ των προτέρων το μέγεθος της αποτελεσματικότητας της για τον κάθε θεραπευόμενο ξεχωριστά.

Περί φαρμακοθεραπείας

Θα τοποθετηθώ για τη λήψη φαρμακευτικής αγωγής από την θέση πάντα του ψυχολόγου. Διαπιστώνω με λύπη μου, πως υπάρχει ακόμα ένα ταμπού γύρω από τη χρήση φαρμάκων που δρουν στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (ΚΝΣ). Τα φάρμακα αυτά είναι σχεδιασμένα για την αντιμετώπιση κυρίως Αγχωδών Διαταραχών , Συναισθηματικών Διαταραχών, όπως η κατάθλιψη καθώς και για Ψυχωτικές Διαταραχές. Υπάρχει ακόμα έντονα ο φόβος της εξάρτησης – ότι δηλαδή αν λάβω τώρα μια αντικαταθλιπτική αγωγή θα εξαρτηθώ από αυτήν και δεν θα μπορέσω να την σταματήσω – πράγμα το οποίο φυσικά δεν ισχύει. Η φαρμακευτική επιστήμη έχει εξελίξει πάρα πολύ τα φάρμακα που δρουν στο ΚΝΣ με αποτέλεσμα να είναι ασφαλής η χρήση τους, πάντα βέβαια με την καθοδήγηση και την παρακολούθηση ενός γιατρού. Σε κάποιες περιπτώσεις δε, καθίσταται ως και αναγκαία η λήψη φαρμακευτικής αγωγής προκειμένου το άτομο να ανακουφιστεί από μια επίμονη συμπτωματολογία που δεν υποχωρεί με διαφορετικό αυτό. Η αγωγή, σε αυτήν την περίπτωση, μπορεί να καταστήσει το άτομο πιο λειτουργικό και παραγωγικό και στο πλαίσιο της ψυχοθεραπείας. Σε κάθε περίπτωση επιβάλλεται να ενημερωθείτε από σχετικό γιατρό τόσο για την αναγκαιότητα ή μη, όσο και για το χαρακτήρα μιας φαρμακευτικής υποστήριξης καθώς και τι μπορείτε να περιμένετε από αυτή.

Ένταση, χρονιότητα και χαρακτήρας των συμπτωμάτων

Αφού ενημερωθείτε για τα χαρακτηριστικά τόσο της ψυχοθεραπείας όσο και της φαρμακευτικής αντιμετώπισης, είναι καλό να λάβετε υπόψη τόσο την ένταση όσο και την διάρκεια του προβλήματος σας μέσα στο χρόνο. Σε αρκετές περιπτώσεις πολύ έντονα και επίμονα συμπτώματα άγχους αλλά και κατάθλιψης που αποδιοργανώνουν το άτομο στην καθημερινότητα του χρειάζεται να αντιμετωπιστούν πρώτα φαρμακευτικά πριν προχωρήσουμε στην επιλογή της έναρξης μια ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας. Αυτό γιατί, για να λειτουργήσει το άτομο στο πλαίσιο της ψυχοθεραπείας χρειάζεται ένας βαθμός συγκρότησης και ελέγχου του εαυτού του. Σε αυτές τις περιπτώσεις ένας συνδυασμός φαρμακευτικής και ψυχολογικής υποστήριξης είναι ο καλύτερος συνδυασμός. Σε διαταραχές που ανήκουν στο ψυχωτικό φάσμα καθώς και σε διπολικές διαταραχές καθίσταται αναγκαία η φαρμακευτική υποστήριξη παράλληλα με όποια άλλη υποστηρικτική διαδικασία επιλέξει κάποιος.

Κληρονομικότητα

Ένας παράγοντας που μπορεί να συντελέσει επίσης στην φαρμακευτική υποστήριξη μπορεί να είναι και η κληρονομικότητα. Αν και είναι δύσκολο να ξεχωρίσουμε πάντα σε ποιο βαθμό μια διαταραχή οφείλεται σε κληρονομικούς ή και περιβαλλοντικούς παράγοντες, η ύπαρξη της ίδιας συμπτωματολογίας σε συγγενείς πρώτου βαθμού συνήθως υποδηλώνει μια κληρονομική προδιάθεση. Αυτό δεν συνεπάγεται απαραίτητα λήψη φαρμάκων αλλά χρειάζεται να είμαστε προετοιμασμένοι για το ενδεχόμενο αυτό (κυρίως σε ψυχωτικές διαταραχές ). Αν υπάρχει μια βιολογική προδιάθεση του οργανισμού να εμφανίζει μια διαταραχή κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες αυτό σημαίνει πως η πλήρης εξάλειψη της διαταραχής μόνο με ψυχοθεραπεία ίσως δεν καταστεί εφικτή. Μπορεί ωστόσο η ψυχοθεραπεία να βοηθήσει το άτομο να διαχειρίζεται αποτελεσματικά την καθημερινότητα του και να βελτιώσει κατ επέκταση την ποιότητα ζωής του.

Η οικονομική διάσταση

Για πολλούς ανθρώπους η ψυχοθεραπεία φαντάζει ως μια ακριβή επιλογή. Ωστόσο τα οφέλη της έχουν διάρκεια στο χρόνο. Οι αλλαγές που επιτυγχάνονται από μια ψυχοθεραπευτική διαδικασία σε επίπεδο ψυχισμού έχουν συχνά πολλαπλασιαστική επίδραση στις ζωές των ατόμων, καθώς η βελτίωση σε έναν τομέα ανοίγει τον δρόμο για την βελτίωση και στους υπόλοιπους. Από την άλλη πλευρά, η φαρμακευτική αγωγή είναι μια επιλογή πιο οικονομική ή οποία μπορεί να βοηθήσει σημαντικά τη δεδομένη στιγμή που τη λαμβάνει κάποιος. Η επανεμφάνιση του συμπτώματος μετά τη λήξη της φαρμακευτικής αγωγής είναι πάντα ένα ανοιχτό ενδεχόμενο. Είναι σημαντικό επομένως να έχουμε πλήρη επίγνωση του μια είναι η πραγματική μας ανάγκη μας τη δεδομένη χρονική στιγμή και να προβούμε στην κατάλληλη για μας επιλογή.

Τι μου ταιριάζει

Κάποιοι άνθρωποι αυτονόητα στρέφονται στην ψυχοθεραπεία ενώ άλλοι αυτονόητα στρέφονται στην φαρμακοθεραπεία. Ακόμα και αν η ψυχοθεραπεία είναι η επιλογή μας, χρειάζεται να ενημερωθούμε και να επιλέξουμε την ψυχοθεραπευτική προσέγγιση που μας ταιριάζει. Το να μην θέλει κάποιος να μπει σε διαδικασία ενδοσκόπησης και ανάλυσης του εαυτού του είναι φυσικά μια πολύ σεβαστή επιλογή. Το ίδιο και το να μην επιθυμεί βέβαια να εξαφανίσει φαρμακευτικά τα συμπτώματα του και να δουλέψει με τον εαυτό του. Κάθε ιδιοσυγκρασία είναι διαφορετική και εφόσον μας παρέχονται και οι δύο επιλογές και μπορούν να μας βοηθήσουν μπορούμε και εμείς να επιλέξουμε ό,τι ταιριάζει καλύτερα στις ανάγκες μας. Οφείλουμε ωστόσο να είμαστε ενήμεροι για τα χαρακτηριστικά της επιλογής μας και να την υποστηρίξουμε για όσο χρειαστεί, προκειμένου να απολάβουμε να οφέλη της.

Αφήστε ανοιχτές επιλογές

Θεωρώ μείζονος σημασίας και αξίας να αντιμετωπίζουμε την όποια ψυχική νόσο με απουσία παρωπίδων και ανελαστικών αντιλήψεων. Ακόμα και αν η πρώτη μας επιλογή είναι η μία ή η άλλη, υπάρχει πάντα η περίπτωση η επιλογή μας να εξαντλήσει τα οφέλη που μπορεί να μας παρέχει και να χρειαστεί να εξετάσουμε το ενδεχόμενο και της επιλογής που αποκλείσαμε. Συχνά η πεισματική άρνηση να λάβουμε μια αγωγή ή να επισκεφθούμε έναν ψυχολόγο – αν βέβαια αυτό χρειάζεται – σημαίνει πως επιλέγουμε να ζούμε με το πρόβλημα, το οποίο θέλουμε να επιλύσουμε. Η επιλογή που αφήνουμε απέξω, μπορεί όμως να είναι και η λύση στο πρόβλημα μας

Η Αμερικάνικη Ψυχολογική εταιρεία, σε μια προσπάθεια να ενημερώσει έγκυρα αλλά και να βοηθήσει τους ανθρώπους στην επιλογή θεραπείας, παρέχει τις ακόλουθες κατευθυντήριες γραμμές:

Ο κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός και αυτό σημαίνει ότι ανταποκρίνεται διαφορετικά σε κάθε θεραπεία. Για το λόγο αυτό αν μια θεραπευτική επιλογή δεν έχει τα αναμενόμενα αποτελέσματα, επιλέξτε ή προσθέστε την άλλη. Η έρευνα δείχνει ότι η ψυχοθεραπεία μπορεί να είναι χρήσιμη ακόμα και για ανθρώπους που δεν ανταποκρίνονται καλά στην φαρμακευτική αγωγή
Είτε επιλέξετε την ψυχοθεραπεία είτε τη λήψη φαρμάκων θα πρέπει να επιμείνετε στην θεραπεία. Τα αποτελέσματα χρειάζονται χρόνο. Για το λόγο αυτό είναι καλό να ξεκινήσετε μια θεραπεία με την προϋπόθεση ότι θα την συνεχίσετε αρκετά για να σας βοηθήσει
Είναι πιο πιθανόν να δεσμευτείτε με μια θεραπεία αν κάνει νόημα για σας. Για το λόγο αυτό είναι σημαντικό να συζητήσετε διεξοδικά με τον γιατρό ή τον ειδικό ψυχικής υγείας και να κατανοήσετε τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να λειτουργήσει
Αν έχετε αμφιβολίες συμβουλευτείτε τον γιατρό σας. Μπορεί να σας ενημερώσει αλλά και να σας παραπέμψει στον κατάλληλο ειδικό ανάλογα πάντα με την κλινική σας εικόνα.
Για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης η Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία, η Διαπροσωπική θεραπεία αλλά και τα αντικαταθλιπτικά έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικοί τρόποι διαχείρισης. Υπάρχουν ερευνητικές αποδείξεις ότι ο συνδυασμός ψυχοθεραπείας και φαρμακευτικής υποστήριξης είναι πιο αποτελεσματικός από την χρήση ενός από τα δύο μεμονωμένα.
Στις Αγχώδεις Διαταραχές τόσο η Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία όσο και η φαρμακοθεραπεία έχουν αποδειχθεί χρήσιμες. Οι έρευνες γενικότερα δείχνουν πως η ψυχοθεραπεία είναι πιο αποτελεσματική από τα φάρμακα και πως η προσθήκη αγωγής στην ψυχοθεραπεία δεν βελτιώνει ιδιαίτερα το αποτέλεσμα της ψυχοθεραπείας.
Στις Διατροφικές Διαταραχές η Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία, η Διαπροσωπική ψυχοθεραπεία αλλά και τα αντικαταθλιπτικά έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικά, με τον συνδυασμό τους να έχει τα καλύτερα αποτελέσματα. Η φαρμακευτική υποστήριξη ίσως καταστεί αναγκαία για την εξασφάλισης της υγείας του ατόμου
Για θέματα γονεϊκότητας, γάμου ή προσαρμογής η ψυχοθεραπεία συστήνεται ως πρώτη επιλογή